DİN FELSEFESİ 7. ÜNİTE (DİNİ TECRÜBE VE AHLAK DELİLLERİ) SORU VE CEVAP ÇALIŞMASI

DİN FELSEFESİ 7. ÜNİTE  (DİNİ TECRÜBE VE AHLAK DELİLLERİ) SORU VE CEVAP ÇALIŞMASI

SORU 1-Tecrübecilik teriminin felsefi  karşılığı nedir?

-Empirisizm

SORU 2-Tanrının varlığının delilleri nelerdir?

-Ontolojik ve Kozmolojik Deliller

-Nizam ve Gaye Delilleri

-Dini Tecrübe ve Ahlak Delilleri

SORU 3-Dini tecrübe  delili yerine hangi tabirler kullanılmıştır?

-Müşahede veya  mükaşefe yolu kullanılmıştır.

SORU 4-Şekil ve muhteva yönünden diğer delillerden farklı olan delil hangisidir?

-Dini tecrübe delili.

 SORU 5-Dini tecrübe delilinin diğer delillerden farkı nedir?

-Dini tecrübe delili, gerek şekil, gerek muhteva bakımından diğer delillerden farklıdır. Onlar, özellikle kozmolojik ve teleolojik deliller, dışımızdaki dünyadan hareket ederek Tanrının varlığı fikrine ulaşmaya çalışmaktadırlar. Oysa bu delil, inanan bir varlık olarak insandan yola çıkmaktadır. Başka bir deyişle o, belli bir inanç derecesinden daha üst seviyedeki bir inanç derecesine gitmektedir.

SORU 6-‘Tanrıdan yine Tanrıya giden bir delil’ olarak bahsedilen delil hangisidir?

-Dini Tecrübe Delili

SORU 7-Gazali’nin inanç hayatı ile ilgili üçlü tasnifi nedir?

-Taklid, İlim ve Zevk

Taklid derecesi; akide’nin olduğu gibi kabul edilmesi, herhangi bir tetkik ve tahkike ihtiyaç duyulmaması

İlim derecesi; akide ile ilgili bir takım delillere sahip olmak

 Zevk derecesi; akide’nin batınına gitmek, ma’rifet seviyesine ulaşmak

 SORU 8- Gazali’ye göre insandaki idrak güçlerinin dereceleri nelerdir?

-Duyum, haya, akıl, fikir ve kudsi ruh

SORU 9-Dini Tecrübenin Özellikleri nelerdir?

a) Dini tecrübe doğrudan doğruya yaşanan vasıtasız bir tecrübedir; anidir ve uzun süre devam eden bir mahiyet göstermez.

b) O, tahlili mümkün olmayan bir bütündür.

c) Bu tecrübede bir "buluşma" (vusul) söz konusudur. Bu hali bazıları ittihad, bazıları vusul, bazıları kurb hatta bazıları da hulul kelimesiyle anlatmaya çalışmışlardır. Öyle görünüyor ki, İslam düşünce tarihinde büyük çoğunluk, ontolojik bir "birlik"i reddetmiş, "yakın olma" (kurb) anlamında “vuslat”ta karar kılmıştır. Başka bir deyişle, ferdi benliğin ilahi varlıkta "yok olması" (fena), bir tecrübe (hal) olarak kabul edilmiştir.

d) Dini tecrübe başka bir kimseye aktarılamaz; tam olarak anlatılamaz. Gözü görmeyene kırmızıyı nasıl tarif edemezseniz, diyor İbnu'l-Arabi, vecdi de onu yaşamayana anlatamazsınız.

e) Dini tecrübe "kişiye özel"dir.

SORU 10-Pragmatik deneme nedir?

-Dini tecrübenin, ortaya koyduğu sonuçlara göre değerlendirilmesine pragmatik deneme denir.

SORU 11-Dini Tecrübe Deliline yöneltilen eleştiriler nelerdir?

a- Dini tecrübe, dinden dine, kültürden kültüre değişiklik arz etmektedir. Dolayısıyla, ona dayanarak Tanrının varlığını ispat etmek gibi önemli bir probleme yaklaşamayız; bu konuda genel bir hükme varamayız.

b- Dini tecrübe tamamıyla özeldir. Dolayısıyla ilmi açıdan onun hakkında objektif bir değerlendirme yapılamaz. c- Dini tecrübe geçirdiğini söyleyen insanın dürüst olması başka yanılması ise başka bir şeydir.

d- Dini tecrübenin karakter üzerindeki müspet tesirlerini birçok insan kabul etmektedir. Buna rağmen, bir şeyin işe yaraması ile doğru olması arasında zaruri bir münasebetin olmadığı öne sürülerek dini tecrübe delili tenkit edilmiştir.

e- Dini tecrübenin manevi hazzını duyanlar, onu şiddetle ve sürekli olarak arzu etmektedirler.Oysa insan hoş olmayan bir çok şeyi de arzu edebilir.

SORU 12-Ahlak delili denince felsefede akla gelen ilk isim nedir?

  _   Kant

SORU 13-Kant’ın Pratik Aklın Tenkidi’nde yer alan ahlak delinin ana basamakları nelerdir?

- İnsan mutlu olmaya layık bir varlıktır.

- Fakat insanın iradesi tabiatta olup bitenlerin sebebi değildir; bu yüzden o, kendi iradesinin ilkeleri ile tabiat arasında bir uzlaşma sağlayacak güçte değildir.

- O halde ne ahlak konusunda ne de tabiatta ahlaklılıkla mutluluk arasında bağ kurmaya yarayan bir temel vardır.

- Buna rağmen, en yüksek iyi kavramında böyle bir bağın kurulması zorunluluğu, bu iyinin kazanılması için çaba harcamamızı isteyen buyrukta "postulat" olarak vardır.

- Öyle ise, en yüksek iyinin gerçekleşmesi mümkün olmalıdır.

- Bu durumda, bu gerçekleşme için yeterli olabilen bir sebebin de postulat olarak konması gerekir.

- Böyle bir sebep bilgi ve iradeye dayanarak faaliyet gösteren bir yaratıcı olmalıdır. İşte bu varlık, Tanrıdır.

SORU 14-Tanrı’nın bir an için var olmadığını düşündüğümüzde neler olabilir?

- En yüksek iyinin gerçekleşmesini düşünemeyiz.

- O zaman, mümkün olmayan bir şeyi gerçekleştirmek, ahlaki vazifemiz olmaz; çünkü, "yapmalıyım" "yapabilirim"i içerir.

- -En yüksek iyiden vazgeçersek, ahlaki otonomluğa rağmen, ahlak kanununa göre hareket etmemiz tehlikeye girer.

- Oysa bu kanuna uymadığım takdirde pratik bir çıkmaza girer ve kendim kendi gözümde alçalmış olurum.

- O halde, en yüksek iyinin gerçekleşmesini temin edecek olan Varlık'ın, yani Tanrı'nın varlığını inkar etmemeliyim.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    

SORU 15-Kant’ın şiddetle karşı çıktığı konu nedir?

_İnsanı ahlaki bir ümitsizliğe düşüren ‘dogmatik inançsızlık’ dediği şeye karşı  çıkmıştır

SORU 16-Kant’ın ahlak delili eksikliklerine rağmen felsefe ve ilahiyat çevrelerinde oldukça etkili olmuştur. Bunun sebebi nedir?

1.Delilin, öteki nazari deliller kadar fazla iddialı olmayışıdır.

2.İnsanın deruni tecrübesine (ahlak)dayandığı için daha insan merkezli olup, metafiziğe ilgi duymayanların bile dikkatini çekmektedir.

SORU 17-Öteki ahlak delilleri kapsamında Taylor’ın ahlak delili hakkındaki basamakları nelerdir?

Taylor'ın ahlak delilinin basamaklarını şu şekilde sıralayabiliriz:

-Ahlaki ideal objektif olup herkes için geçerlidir.

-Kesin bir olgu-değer ayrımından söz edilemez.

-Sürekli bir ahlaki ilerleyiş içinde bulunan insan, bir takım taleplerle karsılaşmakta ve ilahi inisiyatif onu daima ileriye doğru çekmektedir.

- Yine uğruna her şeyimizi feda etmeye hazır olduğumuz bir gaye dünyevi bir gaye olamaz.

-İşte böyle bir gaye, varlığında bütün iyilikleri toplayan, varlığın da değerin de asıl kaynağı olan Tanrı’dır.

-O halde, ahlaki şuur ve ahlaki ilerleme, bizi bir Tanrı'nın var olduğu inancına götürür.

SORU 18- Taylor’ın ahlak delilini benimseyen hemşerisi H.Rashdall ‘ahlak kanunu nerede’ sorusuyla ahlak delilini geliştiriyor. O’nun ahlak kanıtı basamaklarını sıralayınız.

- Objektif veya mutlak bir ahlak kanunu vardır.

- "Varolmak", bir yerde varolmak demektir.

- Ahlak kanunu ideal şekliyle ne maddede ne de sonlu varlıkların hayatında bulunabilir. Ne de o, kendi başına bir varlık alanı oluşturur.

- Öyleyse ahlak kanununun ana yurdu olan bir Zihnin veya Düşüncenin varolması zorunludur.

SORU 19-Kant; sanma, inanma ve bilme kavramlarını nasıl açıklamıştır?

 _Eğer bir hüküm hem sübjektif hem de objektif bakımdan yetersiz ise "sanma"

_ Eğer hüküm sübjektif bakımdan yeterli objektif bakımdan yetersizse "inanma"

_Eğer hüküm hem sübjektif hem de objektif bakımdan yeterli ise "bilme" dir.

SORU 20- Kant’a göre inanma kaç çeşittir ve açıklayınız?

Kant inanmayı üçe ayırır:

1- Spekülatif -dogmatik inanç; inanca bilgi kılıfı giydirmektir.

2- Pragmatik inanç; hastasının hastalığını tam olarak keşfedemeyen, buna rağmen belli bir tedavi uygulanması gerektiğine inanan tabibin inancı gibi.

3- Ahlaki -pratik inanç; Ahlak açısından zorunlu inanç budur. Ahlak delili bize böyle bir inancı sağlıyor. 

SORU 21-Kant’ın iman anlayışı ile ilgili ahlak deliline yöneltilen eleştiriler nelerdir?

1- Kant'ın, ahlak delili inanç alanına bilgiyi sokmama konusunda tutarlı ve başarılı olamamıştır.

2- Kant'ın "arzu" ve "ihtiyaç"tan Tanrı'nın varlığına geçmek istemesi ile ilgilidir.

3- Bazıları, Kant felsefesinde Tanrı'ya inanmanın bir varsayıma dayandığını ileri sürmüşlerdir.

4- Bir eleştiri de Kant'ın din felsefesinden ziyade, ahlak felsefesi ile ilgilidir ki o da, mutluluk ile ahlaklılık arasındaki ilişki hakkındadır.

SORU 22-. Kant'a göre "Bir an için Tanrı'nın var olmadığını düşünelim." Bu takdirde aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir?

a- En yüksek iyinin gerçekleşmesini düşünemeyiz.

b- O zaman, mümkün olmayan bir şeyi gerçekleştirmek, ahlaki vazifemiz olmaz.

c- En yüksek iyiden vazgeçersek, ahlaki otonomluğa rağmen, ahlak kanununa göre hareket etmemiz tehlikeye girer.

d- Oysa bu kanuna uymadığım takdirde pratik bir çıkmazdan kurtulurum.

e- O halde, en yüksek iyinin gerçekleşmesini temin edecek olan Varlık'ın, yani Tanrı'nın varlığını inkar etmemeliyim.

SORU 23. Aşağıdakilerden hangisi dini tecrübe delilinin diğer delillerden farklı yönü değildir?

a- Diğer deliller sadece inanmayan insanı temele alarak yola çıkmaktadır, bu delil ise sadece sufiyi temele almaktadır.

b- Kozmolojik ve teleolojik deliller, dışımızdaki dünyadan hareket ederek Tanrının varlığı fikrine ulaşmaya çalışmaktadırlar.

c- Dini tecrübe delili inanan bir varlık olarak insandan yola çıkmaktadır.

d- Dini tecrübe delili, belli bir inanç derecesinden daha üst seviyedeki bir inanç derecesine gitmektedir.

e- Bazı düşünürler, bu delili “Tanrıdan yine Tanrıya giden bir delil” olarak tarif etmektedirler.

SORU 24. Aşağıdakilerden hangisi dini tecrübe deliline yöneltilen eleştirilerden değildir?

a- Dini tecrübe, dinden dine, kültürden kültüre değişiklik arz etmektedir. Dolayısıyla, ona dayanarak Tanrının varlığını isbat etmek gibi önemli bir probleme yaklaşamayız; bu konuda genel bir hükme varamayız.

b- Dini tecrübe tamamıyla özeldir. Dolayısıyla ilmi açıdan onun hakkında objektif bir değerlendirme yapılamaz.

c- Dini tecrübe geçirdiğini söyleyen insanın dürüst olması başka yanılması ise başka bir şeydir.

d- Dini tecrübenin karakter üzerindeki müspet tesirlerini birçok insan kabul etmektedir. Buna rağmen, bir şeyin işe yaraması ile doğru olması arasında zaruri bir münasebetin olmadığı öne sürülerek dini tecrübe delili tenkid edilmiştir.

e- Dini tecrübenin manevi hazzını duyanlar, onu şiddetle ve sürekli olarak arzu etmektedirler.

SORU 25. Kant inanmayı üçe ayırır, aşağıdakilerden hangisi bunlardan biri değildir?

a- Spekülatif -dogmatik inanç,

b- Pragmatik inanç,

c- Ahlaki -pratik inanç

d- İlmi -uygulanan inanç

e- Pragmatik inanç,

SORU 26. Aşağıdakilerden hangisi Kant'ın inanç alanına bilgiyi sokmama sebeplerinden değildir?

a- İnanç alanında bilgi söz konusu olsaydı imandan söz etmek anlamsız olurdu.

b- İnanç alanında bilgi söz konusu olsaydı iman herkesi kurtuluşa götürürdü.

c-Tanrı inancın değil de bilginin konusu olsaydı, hürriyet anlamsız olurdu.

d-Tanrı inancın değil de bilginin konusu olsaydı, ahlakın bağımsızlığından bahsetmenin manası olmazdı.

e- Hepsi

CEVAP ANAHTARI

22.D    23.A   24.E    25.D    26.B

                                                                                                          HAZIRLAYAN: Dilek KÜPELİ