dinler tarihi 7-12

**************************DİNLER TARİHİ .7.HAFTA ÇALIŞMALARI***************************

BİLGİLEN=Hinduizmdeki kast sistemine ve Brahman sınıfının otoritesine karşı bir tepki olarak doğan bu dinlerden Buddizm, evrensel; Caynizm, ve Sihizm, millî bir karaktere sahiptir.

1-cayinizmin kurucusu kimdir?

1-mahavira.

2-mahavira ruh göçünden kurtuluş yolunu nasıl bulmuştur?

2- Ruh göçü (samsara) çemberinin özüne nüfuz edinceye kadar murâkabe ile dolu bir züht hayatı yaşamış ve nihayet ruh göçünden kurtuluş yolunu bulmuştur. Bundan dolayı Vardhamana'ya "büyük kahraman" anlamına Mahavira; "muzaffer" veya "insanî ihtiraslardan kurtulmuş" anlamında Cina denilmiştir

3-vardghamana taraftarlarına ne denir?

3-caynist.

4-caynistlerin özellikleri nelerdir?

4-Caynistler ayrıca, heykeltraşlıkta, insanları tamamen çıplak göstermektedirler.

5-hipler arasında giyinme konusundaki tartışma, Caynistleri hangi mezheblere ayırmıştır?

5- 1) Digambara (hava giyinenler). Bunlar, Mahavira'ya uyarak tamamen çıplak gezerler. 2) Svetambara (beyaz giyinenler). Bu ismi, üzerlerine giydikleri beyaz elbiseden almışlardır.

Bilgilen=Bu iki mezhep arasında doktrin bakımından büyük farklılıklar yok¬tur.Yoga'yı uygularlar;Cina,Tirtankara ve "mükemmel azizler"in varlığına inanırlar. Tirtankaraların zamanın her devrinde 24 kadar olduğunu ve Mahavira'mn bunların sonuncusu bulunduğunu kabul ederler.

6-cayinizm ortaya nasıl çıkmıştrı?

6-Caynizm, Brahmanların etkisine ve bazı Hint düşünce sistemlerine karşı olarak ortaya çıkmıştır.

7-caynizm hinduizmin hangi kavramlarını benimsemiştir?

7-Ahimsa, Kast, Moksa, Karman, Yoga .

8-caynizmin etiğinin temelini ne oluşturur?

8-hiçbir canlıya zarar vermeme prensibi (ahimsa) oluşturur.

9-caynizmin gerçek kurucusu kimdir?

9-Caynacılığın gerçek kurucusu, 24.Tirthankara olan ve Buda’nın çağdaşı olan, Mahavira (Büyük Kahraman) lakabıyla anılan Vardhamana’dır.

10-ermiş kişilerin hiç mülk edinmemelerini gerektiğini savunuyor ve kadınların kurtuluşa asla eremeyeceklerine inanan caynist mezhep hangisidir?

10-digambaralar(çıplak giyinenler.)

11-caynistlerin ahlak prensipleri nelerdir?

11-Öldürmemek, yalan Söylememek, hiçbir şekilde çalmamak, mümkün olduğu kadar az bir malla yetinmesini bilmek.

12-cayinizmin gaye ve hedefi nedir?

12- Caynizmin gaye ve hedefi, ruhu doğumla ölüm arasında cereyan eden bağdan,karma'dan kurtarmak ve nirvana'ya ulaştırmaktır(Bu dinin amacı, ruhu nirvanaya kavuşturmak yani onu ruhgöçünden kurtarmaktır. Bunun için üç yol öğütler: Doğru görüş, Bilgi, ve Ahlak.. )))Karma'ya karşı kendini koruma, yukarıda bahsedilen beş yasağa uymakla olabilir.

13- düşünce (niyet) eylemin babası sayan din hangisidir?

13-cayinizm.

14-islamın cayinizm üzerindeki en büyük etkisi ne olmuştur?

14-Lonkasah grubunun tasvirlere tapınmayı reddetmesidir. Bu din, Hint-Türk imaparatoru Ekber yanında büyük itibar kazanmıştır; o,Caynacıların bulunduğu yerlerde hayvan kesilmesini yasaklamıştır.

15- Keşişlerin uyması gereken büyük tövbeler nelerdir?

15-Hiçbir canlıyı incitmemek, yalan söylememek, çalmamak, cinsel ilişkiye girmemek, mülk edinmemek, geceleri yemek yememektir.

Bilgilen=Halktan kişiler Sekiz kurala (et, bal, meyve yememek,şarap içmemek, geceleri aç durmak vb.) ve 12 tövbeye (Kaba şiddete, yalana, hırsızlığa başvurmamak, karısından hoşnut olmak, az mülk edinmek, hareket alanını dar tutmak, eğlendirici şeylerden uzak durmak, bir süre oruç tutmak, keşişlere armağan vermek ve yeminlere uyamayacak duruma geldiğinde gönül rızasıyla ölmek) uymak zorundadırlar.

Oku=Bu din mensupları alemi 7 kategoriye ayırır: Ruh veya Canlı öz (Siva), Ruhsal olmayan öz (Asiva).. nihayet en büyük kurtuluş (Moksa)’dır.. Ruh ile madde aynı tözdendir; biri bilinçlidir, diğeri..

16-sihizm vaazlarının temel esası nedir?

16- Bir tek Tanrı vardır; o, yaratıcıdır ve tüm hayatı sürdürendir.

17-sihizmin kurucusu kimdir?

17-guru nanak.

18- Sihlerin en önemli şahsiyeti kimdir?

18- Gobind Ray’dır.

19-sihlerin milli tapınagı neresidri?

19-amritsardaki altın tapınkatır..

20-on guru kimlerdir?

20- Guru Nanak*Guru Angad*Guru Amar Das *Guru Ram Das*Guru Arjan *Guru Hargobind*Guru Har Rai*Guru Har Krishan*Guru Tegh Bahadur*Guru Gobind Singh.

21-sihlerin kutsal kitabı nedri?

21-adi grant.

22- EN  önemli Sih teşkilatı olan askeri kardeşlik örgütü Khalsa’yı kuran guru kimdri?

22-gobni singh.

23-dinî olmaktan daha çok felsefî bir monoteizm içinde Hıristiyanlık ve Yahudilik de dahil,Hindistan'da bulu¬nan bütün dinleri uzlaştırmayı deneyenler kimlerdir?

23-kebir ve ekber.

23-sihizme mensup kişiler sihizm için hangi isimi kullanmışlardrı?

23-gurmat.

Bilgilen=Guru Gobind Singh başlıca icraatı, taraftarlarını "Khalsa" (Halsa) denilen bir cemaat teşkilatı içinde sıkı sıkıya kaynaştırmasıdır. Khalsa'ya girenler Pahul denilen bir takdis merasiminden geçmekte ve "k" ile başlayan şu beş esası yerine getirmektedir:

1. Saç ve sakalların kesilmemesi (kesh),

2. Tarak takılması (kangha) ve sarıkla onların intizamının sağlanması,

3. Diz altında bağlanan kısa pantolon giyilmesi (kach),

4. Sağ bilek ~ üzerine çelik bilezik takılması (karâ),

5. Kama taşınması (kırpan).

Oku= Sih dininin kutsal metinleri iki kitap altında toplanmıştır.ilki, Adi Granth ya da Guru Granth Sahib; diğeri, Dasam Granth’dır. Adi Granth, BeĢinci Guru Arcun’un  derlediği, ilk gurulardan kalma ilahi metinlerinden oluşur. Sih ibadeti bu kitapların içeriğine dayanmaktadır. Adi Granth, hiçbir anlatı içermez; Kitab-ı Mukaddes'deki Mezmurlar gibi, tanrıyı öven ilahi tarzındaki şiirlerdir. Putlar ve tasvirlerle temsil edilmeyen tek bir Tanrıya inanırlar.

24-sihlerin mabetlerinde sembol olarak ne bulunur?

24-kılıç.

25- Dindar bir Sihin günlük ibadeti,hangi dinî hükümler altında toplanmaktadır?

25- 1) Adi Granth'tan ve. Guru Nanak'a ait pasajlardan ezber okunması,

2) Ailevî bir vecibe olarak her sabah toplanıp Adi-Granth'tan herhangi bir yerin okunması,

3) Tapınağa (gurdwara) ibadet için gidilmesi.

Önemli= Hindistan'ın koruma ve güvenlik görevlilerinin çoğunluğunu Sihler oluşturur.

26- Sihlerin dört alameti nelerdir?

26- saçlarına toka takıyor, kılıç veya bıçak taşıyor, iç çamaşırı giyiyor ve demirden bilezikleri bulunuyor.. Sihlerin Mekke’si, Amritsar’daki Altın Tapınak’tır.

***********************DİNLER TARİHİ.8.HAFTA ÇALIŞMALARI*****************************

BİLGİLEN=ZerdüŞt Dini‟nin tek tanrısı Ahura-Mazda isminden hareketle „Mazdaizm‟ veya iran ülkesine ait din olması münasebetiyle „Parsizm‟ dendiği de olmuŞtur. ZerdüĢtiler yakın komşuları Müslüman Araplar tarafından Kutsal Kitapları Kur‟an‟a paralel olarak Mecusi Şeklinde tanımlanmışlardır.ateşperest isimlendirmesi yaygın olanlardandır.

1-zerdüşte görünen hangi melek hangi tanrıdan vahiy getirmiştri?

1-Daitya nehrinden ibadet için arnma amaçlı yıkanmasından sonra sudan çıkarken nehrin kıyısında Vohu-Manah isimli bir melek kendisine görünmüş ve Yüce Tanrı Ahura-Mazda‟nın vahyini iletmiştir.

2-Zerdüşt öğretisini yayma konusunda başarısız olduğu ve onu göçe zorladığı dönem sıkıntılı bir süreçtir. O,hangi sözlerinde bu durumu açık hale getirmektedir?

2-“Hangi çevre beni gizler? Beni gizleyecek nereye gitmeliyim? Asaletten ve rahiplikten uzaklaştırılıyorum, Kendilerine hizmet ettiğim vatandaşlarım beni rahat bırakmıyor. Hatta ülkemin yabancı hakimleri bile! Ey her şeyi bilen Rabbim, artık Seni nasıl memnun edebilirim?”

3-Zerdüşt hangi kralın korumasında otuz sene kadar vaazlarına devam etmiştir?

3- Kral Viştaspa.

4- Zerdüştiliğin tarihsel sürecini kaç biçim ve dönemde incelemek mümkündür?

4- ı--Tek Tanrı Ahura Mazda öğretisi (Mazdaizm)= Bu dönemde çok tanrıcılığa karşı çıkılmış, paganist kült ve ritüeller reddedilmiştir.

ıı--Din adamı rahiplerin öne çıktığı dönem (Mecusilik)= Tapınak ve tapınım konusunda Mitra‟nın ön plana çıkması örnek olarak gösterilebilir.

ııı--Düalist tanrı algısının devlet dini şeklinde hakim olduğu dönem (Zürvanizm?)= Bu dönemde iyi ve kötü düalizmine dayalı öğreti genel kabul görmüştür. Mecusiliğin sözlü gelenekleri yazıya geçirilmeye çalışılmıştır. Zerdüştilik resmi devlet dini haline gelmiştir. Diğer dinlere karşı kovuşturma başlatılmıştır.

ıv—Zerdüştiliğin gerilediği dönem (Zerdüştilik)= Sasaniler hakimiyetine Müslümanlar son vermekle kalmamışlar hızla Müslümanlaşmaya ve kısmen Hıristiyanlaşmaya yol açmıĢlardır. Zerdüştilik düşüşe geçmiştir Müslüman yazarların eserlerinden bu dönemde bir çok Zerdüşti fırkalar olduğu anlaĢılmaktadır. Mesela şehristani, Keyumartiyye, Zürvaniyye, Zeradaştiyye ve Seneviyye fırkalarından bahseder. Abdulkahir el-Bağdadi ise Zürvaniyye, Mesihiyye, Hurremdiniyye ve Bihaferidiyye gibi akımların isimlerini verir.. Bugün Zerdüştilerin önemli oranı Hindistan‟da yaşayan Parsilerdir.

5-zerdüştiliğin kutsal kitabı nedri?

5-avesta. Külliyatın içerisindeki bölümler şunlardır: Yesna, Visperad, Yaşt, Videvdat (Vendidat) ve Hurda Avesta (Küçük Avesta).

6-ahura mazdanın isimleri nelerdri?

6- „kendinden istenilen‟, „sürüleri bahşeden‟, „mükemmel yücelik‟, „güçlü olan‟, „Mazda tarafından yaratılan bütün iyi şeyler/yüce ülkenin bütün ürünü‟, „anlayıŞ‟, „kavrayan‟, „ilim‟ ve „bilge olan‟ Şeklindedir.

7-zerdüştilikte Kötü ruhlardan başta geleni kimdir?

7- Angra Mainyu.

8- iyiliğin ve kötülüğün kökenini tek başlangıçta birleştiren düşünceye ne denir?

8-zürvanizm. Zürvan her şeyin var edicisi, zamanın kaynağıdır.iyiliğin ve kötülüğün dağıtıcısı, kaderin efendisidir. Zürvanizmdeki teklik fikriyle, iyilik ile kötülüğün müsebbibi bir tutulup kötülük problemi çözülmeye çalışılmıştır.

9- Gayomart‟ın yeryüzüne dökülen tohumlarından fiziki alemin ilk insan çifti kimler meydana gelmiştir?

9- Maşye ile Maşyane doğmuştur.

Bilgilen= Zerdüştilikte kozmik zaman algısı üç aşamalıdır. Birincisi yaratılış sürecini içine alan zamandır.Ezeli zaman denebilir.ikincisi ise kötülük tanrısı Angra Mainyu tarafından kötülüğün yeryüzünde başlatıldığı aktif mücadele zamanıdır. Bu mücadelede kurtuluş Ahura Mazda ve iyiliğe yönelmeyle gerçekleşir.Üçüncü zaman ise iyilikle kötülüğün birbirinden tekrar ayrılarak aslına döneceği gelecek zamandır. Zerdüştilikte ölüm sonrasında ruh önce yıldızlara, aya ve güneşe, ardından tanrısal aleme ulaşır. Zerdüştilikte ahirette sorgu ve yargı fikri de vardır. Sorgulamayı Sraoşa, Mitra ve Raşnu‟nun yaptığına dair inançlar vardır. Sorgulama neticesinde yargılama Cinvat köprüsü (ayrışma köprüsü) fikri üzerine kuruludur. Buna göre eğer iyilikler ağır basarsa köprü genişler, tersi durumda ise bıçak ağzı gibi daralır ve „yalan evi‟ denen cehenneme düşer. Köprüden geçen ruhlar ise „övgü evi‟ denen cennete ulaşır ve tanrısal alemdeki suretine/eşine/ruhsal bedeniyle (fravaşi) birleşir.

Bilgilen= Ateşlerin toplumsal sınıflara veya ateşin özelliklerine göre çeşitlerinden bahsetmek mümkündür. Buna göre; rahipler sınıfının ateşine Adur Farnbag, askerlerinkine Adur Guşnasb, çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşanlarınkine Adur Burzen Mihr ismi verilmiĢtir. Ataş Bahram ismi ise tapınakta yirmi dört saat, yani sürekli yanık tutulan en kutsal ateşe verilen isimdir.

Bilgilen= Zerdüştilerin günlük ibadetleri çok zengindir. Günde beş vakit dua edilir. Bu vakitler saatlere göre düzenlenir. Gündoğumu vakti (Havan Geh), öğle vakti (Rapithavan Geh), ikindi vakti (Uziren Geh), akşam vakti (Aevişuthrem Geh) ve gece vaktidir (Uşen Geh). Bu vakitlerde dua etmenin en uygun zamanları vardır.

Bilgilen= Zerdüştilikte yılın belli zamanlarında takvime bağlı olarak icra edilen veya özel olarak belirlenmiş zamanlara göre uygulanan anma törenleri vardır. Üzücü veya neşeli bir olayı kutlama/anma merasimi caşan diye isimlendirilir. Caşanlar belli uygulamaları gerektiren ayinlerdir. Mevsimler veya mevsimlik şenliklerle ilişkili olan caşanlar şunlardır: Gambarlar, Cemşidi Nevroz, Meherengan, Rapithavan, Tirangan, Khordadsal ismindeki kutlamalardır. Nevroz yıllık caşanlardan ilkidir. Sonbaharda bitkilerin ve suların koruyucusu tanrısal varlık olan Rapithavan çekilip yeni yılda, baharda yeryüzüne dönüşü hatırasına Rapithavan kutlaması yapılır. Bunlar dışında başka bir çok yıllık bayram ve kutlamalar vardır. Yılın belli günlerine dağılmış olan bu bayram ve kutlamalar şunlardır: Ardıbeheşt, Khordad, Tir, Amerdad, şehrivar, Meher, Aban, Adar, Deh, Bahman, Aspandad ismi verilenlerdir.

10-Zerdüştilik cemaatine üye olma veya sorumlu din adamı olmayla ilgili bir defalığına uygulanan törenler nelerdir?

10- Cemaate giriş töreni (navzote)… Kuşak takma (kusti) töreni… Evlilik töreni… Cenaze töreni

Bilgilen= Cenaze ile ilgili ayinlerin her birine (baj) denir.

Bilgilen=Zerdüşt‟ün öğretisinde Ahura Mazda‟nın habercisi konumundaki Vohu Manah‟tan başka tanrısal varlıklar da vardır. Bunlardan birisi Gathalarda Sraoşa (itaat) adı verilenidir.

11-zerdüştilikte tanrısal varlıklar hangileridir?

11-Bunlar Ameşa Spentalar (kutsal ölümsüzler) şeklinde isimlendirilen yedi varlıktır. Bunlardan birincisi Ahura Mazda‟nın kutsal ruhu Spenta Mainyu‟dur. Diğer altısı ise, Vohu Manah (iyi düĢünce), Aşa Vahişta (iyi gerçek), Spenta Armaiti (iyi sadakat), Khşatriha Vairya (cazip hükümdarlık), Haurvatat (bütünlük), ve Ameratat (ölümsüzlük)‟tır.

Bilgilen=Fravaşiler  bütün canlıların ruhlarına verilen isimdir.

Bilgilen=iyilik (Aşa) ve Kötülük (Drug) Fikri.iyilik Ahura Mazda‟dandır.iyilik boyutunda yer alan tanrısal varlıklar da iyidirler.iyi ruhları niteleyen Ahuralar şeklinde genel bir isim kullanılmaktadır.kötü ruhlardan başta geleni Angra Mainyu‟dur. Aka Mainyu (kötü ruh) ve Aşme (ölüm sarhoşluğu) da ifade edilebilir.Daevalar (devler) ise kötü ruhların geneline verilen bir isimlendirmedir.

***************************DİNLER TARİHİ.9.HAFTA ÇALIŞMALARI*********************************

1-Sabiler kendilerini NE diye isimlendirmektedirler?

1-.Mandenler (bilenler, kutsal bilgiyi almıŞ olanlar)

2- Nasura ismini Sabiler kim için kullanırlar?

2-tanrılar için.

3-sabilik dininin gelen özellikleri nelerdir?

3- Sabilerin Kutsal Kitap ve ibadet dili Mandencedir. Mandence, Aramcanın lehçelerinden olup Sami dil grubunda yer alan bir dildir.

--Sabilik Sabilere ait evrensel karakterli milli bir dindir.

--Sabiliğin temel öğretisi yüce tanrıdan neşet etmiş Işık ve Karanlık düalizmidir

--Sabiliğin en belirgin öğretilerinden birisi gnostisizmdir, yani kutsal bilginin (manda) tanrı tarafından insana bahşedilmesi öğretisidir.

--Sabilikte gnostik öğretilerin temel özelliklerinden olan demiurg düşüncesi vardır. Demiurg (Ptahil) evrenin ve insanın karanlık, kötü, süfli olan maddi yönünün başlatıcısı olarak düşünülen güçtür. Zira, kötü ve kötülüğü temsil eden her ne varsa bunların müsebbibi Ptahil diye isimlendirilen güçtür, ancak her şeyin asıl yaratıcısı hayat/dirilik veren yüce tanrıdır.

-- --Sabilikte kurtuluş fikri, karanlığa hapsolmuş ışık zerrelerinin kurtulup aslına dönmesi anlamına gelmektedir. Kurtuluş insan için ancak kutsal bilgiyi hak etmek ve tanrının bu bilgiyi bahşetmesiyle mümkündür.

4-sabiler tarih boyunca hangi bölgelerde yaşamışlardrı?

4- Bu süreçlerin üç bölgede belirginleştiğini belirtmek gerekir. Bu bölgeler sırasıyla, Filistin-Ürdün bölgesi, Kuzey Mozopotamya‟da dağlık Medye bölgesi ve Güney Mezopotamya‟da bugünkü yaşam bölgeleridir.

5-sabiilerin kutsal metinleri nelerdir?                                                                                                                                                      5- Kutsal metinlerin dili Mandencedir. Sabilerin kutsal kitapları genelde iki ana grupta toplanmıştır. Bunlar yazılı metinler ve sır metinleri şeklindedir.

--Yazılı metinler=-Temel kitaplar:( Ginza, Draşia d Yahya ve Kolasta ) ginza=Sabilerin dini öğretilerinin temeli bu kitapta yer almaktadır. Ginza, Adem'in Kitabı diye de isimlendirilmektedir  Draşia d Yahya= isimli kitap „Yahya'nın Öğretileri‟ anlamına gelmektedir. Bu kutsal kitabın içeriği Yahya, hayatı ve öğretilerini konu almaktadır. Kolasta= ise koleksiyon veya övgü anlamına gelmektedir. Dualar ve ilahiler vardır. Bunların konusu çoğunlukla vaftiz, ayin yemekleri ve ölümle ilgili dua ve uygulamalardır. -Gizli (esoterik) metinler; bu kutsal metinler sadece rahipler ve rahip adaylarının kullanmasına izin verilen kitaplar olduğu için gizli kitaplar şeklinde isimlendirilmektedir.

--Sır metinleri ise çeşitli dönemlerde hastalık, kara büyü, sihir, bela, afet ve benzeri kötülüklere karşı çanak, çömlek gibi eşyalar üzerine ya da metal veya papirüs sayfalara yazılan kısa muskalar ve sihir metinleridir.

6- Rahiplerin yıl sonunda genellikle bu kitabı okuyarak gelecek yıl için tahmin ve yorumlarda bulundukları eser nedir?

6- „Sfar Malvaşia‟ (burçlar kitabı).

Bilgilen=Sabilerin tanrı fikrini tek ve yüce tanrı şeklinde ifade etmek mümkündür. Ancak, var olma ve diri olmayı birbirinden ayırmışlardır. Yüce tanrı yaratmıştır ve hayat vermeye devam etmektedir. Ancak iyilik ve kötülük arasındaki mücadelede yüce tanrı iyilik tarafında yer almaktadır. Kötülüğün nedeni değildir, çünkü kötülüğün hakimi bir kutsal/tanrısal varlık vardır. Bu Sabi düalizmini anlatır. Düalizmi, bunların oluşturduğu bütünlüğü, birbirlerinden ayrılığını her alanda ifade etmek mümkündür. Sabi düalizminde öncelikli olarak bir tarafta ışık alemi, diğer tarafta ise karanlık aleminin bulunduğunu söylemek gerekir.

Işık aleminin hakimi „Malka d Nhura‟ (Işık Kralı)‟dır. Kutsal kitaplardan anlaşıldığına göre kuzeyde bulunan Işık alemi ve bu alemin varlıkları kötülükten uzak, iyi ve iyilik varlıklarıdır. Çünkü bu alemin düzen, varlık, dirilik ve verimliliği anlatan Hayat (Hiia) prensibinden oluştuğu kabul edilmektedir. Sabi düalizminin olumsuz ve kötü tarafını oluşturan unsur karanlık alemidir. Güneyde olduğuna inanılan karanlık alemin hakimi „Malka d Hşuka‟ (Karanlık Kralı)‟dır.

7- yüce tanrının temel karakteri olan prensip Sabi teolojisinin de temel kurgusunu ve inançlarını oluşturan prensip nedir?

7- Hayat (Hiia).

8-sabilerde evren alem insan anlayışı nasıldrı?

8- başlangıçta iki alem vardı. Bunlar ışık alemi ile karanlık alemiydi ve birbirlerinden ayrı idiler. Aralarında bir perde vardı.Karanlık alemi, kaos ve düzensizlik halinde Kara Su‟dan oluşmuştu, hayat ve verimlilik özellikleri yoktu.ışık aleminin hakimi Işık Kralı ise durumdan haberdar olup onun planlarını engellemek için ışık elçisi „Manda d Hiia‟yı görevlendirmişti. Karanlık alemine gidip kutsal silahlarıyla Karanlık Kralı‟nı yakalamış ve zincirlemişti. Manda d Hiia, birinci hayat diye isimlendirilebilir. Sonra ışık aleminin bazı ışık varlıkları başka alemleri ve varlıkları merak etmeleri düşüşe giden yolun başlangıcı olmuştur. Bu merakla ışık alemiyle karanlık alemi arasındaki perdeleri aralayıp Kara Su‟ya (karanlık alemine) bakmışlardır. Işık aleminin bu varlıkları hayatı/diriliği temsil eden varlıklardır. Bu varlıklar içerisinde evrenin yaratılışında etkin rol oynayan Yuşamin, Abatur ve Ptahil‟in düşüşleri önemlidir. Bu ışık varlıkları sırasıyla ikinci Hayat, Üçüncü Hayat ve Dördüncü Hayat şeklinde de isimlendirilmektedir. Hayat/dirilik kaynağı bu üç nurani varlığın görevi yaratılış sürecindeki karanlık aleme düşüşün üç aşamasını gerçekleştirmede aracı varlık olmalarıdır.ilk iki aşamada Yuşamin ve Abatur karanlık alemine düşerler ve karanlık aleminin sınırlarında kendilerine ait ayrı bir dünya kurmak isterler. Fakat bunda başarılı olamazlar. Abatur, kendi oluşturduğu alemin perdesini aralar ve Kara Su‟ya bakar. Kara Su‟ya kendi sureti yansır. Ptahil, yani Dördüncü Hayat Abutur‟un yansıyan suretinden oluşur. Bunun üzerine Ptahil, kendisinde bulunan ışık zerrecikleriyle Kara Su‟da bir ışık alemi oluşturmaya çalışır. Fakat bunda başarılı olamadığı gibi Karanlık Aleme sıkışıp kalmıştır ve bu, maddi evrenin ve insanının oluşumunun başlangıcı anlamına gelir. Hayat ve dirilik anlamı taşıyan ışık varlığı dişi figür Ruha ile Karanlık Kralı planları doğrultusunda birleşirler.Bu ikisinin birleşmelerinden kötü varlıklar olan 7 gezegenle 12 burç doğar. Sabilerin evren algısında dünyanın yaratılışında yüce Işık Tanrısının değil de düşmüş ışık varlığı olan demiurg Ptahil olduğu anlaşılmaktadır. Aslında bu yaratılışın dolaylı olarak Işık Kralı olduğunu gösterir. Ptahil‟in ise aracı olduğu anlamına gelir. Bu nedenle yaratıcı unsurun demiurg olduğunu söyleyenler bulunduğu gibi yaratılışta tek ve yüce tanrının etken olduğu görüşünü ileri sürenler de olmuştur. Sabilerin insan algısı, evrenin yaratılışına ilişkin oluşumun devamı niteliğindedir. Buna göre oluşturduğu dünyanın kötü güçlerin eline geçmesi üzerine Ptahil, dünyada kendisine vekalet edecek bir varlığı, insanı yaratmaya karar verir. Ancak evrenin yaratılı-şındaki gelişmeler burada da işler. Kötü güçler onu tekrar kandırarak işbirliğine ikna ederler. Ptahil, insanın maddi yönünü temsil eden teni/cesedi yaratır. Fakat bu varlık, hayat/dirilik unsurundan yoksun olduğu için, yani canlı olmadığı için yaratma işi başarısız olur. Kötü güçler bu cansız tene can vermek ve onu diriltmek için bir çok yol denerler ancak başarısız olurlar. Bunun üzerine Ptahil, yine yüce Işık Tanrısına yalvararak yardım ister. Işık Kralı ise insan canlılık veren ruhu/ışığı/nuru ışık aleminden yeryüzüne gönderir. Ruh, bir ışık elçisi (Manda d Hiya) aracılığıyla bedene yerleştirilir ve böylece can ve nefs almış olan insan (Adem) ayağa kalkar ve konuşur.

Bilgilen= Sabilikte Adem inanan bir insandır. Hatta Yüce Tanrı‟nın vahyettiği bir peygamberdir. Bu nedenle Sabi kutsal metinlerinin Adem‟e vahyedildiğine inanırlar. Yüce Tanrı insanı kötü varlıkların eline bırakmamıştır. Hatta insanoğlunu eğitmesi için ışık elçisi Manda d Hiia‟yı görevlendirmiştir. Işık elçisini korumaları için de üç tanrısal koruyucu varlığı (Hibil, Sitil ve Anuş) ışık aleminden yeryüzüne indirmiştir. Sabi inancına göre ilk insan olan Adem‟in yüce Tanrı‟nın yolunda, koruma altında itaatkar bir varlıktır. Sabilikte insanın yaratılışındaki iki temel unsur madde ve ruhtur.

Bilgilen= Sabi düşüncesinde kurtuluş için gerekli olan şeyler vardır. Bedene hapsolmuş ruh, yani insan maddi alem ve nefsine karşı mücadele edip kurtuluşu gerçekleştirmesi gerekir. Sabi düşüncesinde kurtuluşun ilk örneğini ilk insan olan Adem ortaya koymuştur. O, inanan bir insan olmuş, kötü varlıklardan uzak durup Malka d Nhura‟ya yönelmiştir.

Bilgilen= Sabi düşüncesinde kıyamet fikrinin kurgulandığı yerde dünya zamanının yüz binlerce yıl olup dört zaman dilimine ayrılması bulunmaktadır. Buna göre ilk üç zaman diliminin sonunda bir çift kalmıştır. Üçüncüsü tufan ile son bulurken Nuh ve ailesi kurtulmuştur. Dördüncü zaman dilimi ise kıyamete kadar sekiz bin yıl sürecek olan zaman dilimidir. Bu dönem kötülük, zulüm, fitne ve savaşların gittikçe arttığı ahir zamanı temsil eder. Ahir zamanda Sabilere karşı zulüm ve takibat yoğunlaşmıştır. Altüst olan dengeler, kıtlık, kuraklık, doğal felaketler, salgın hastalıklar ve çeşitli belalar dünyayı ve insanı kuşatmıştır. Kıyametin küçük işaretleri olan bu durumu gökten bir yıldızın okyanusa düşmesi, yedi denizde kırmızı suların akması ve bundan içenlerin kısır kalması, son olarak büyük bir fırtınanın çıkması gibi büyük işaretleri takip edeceğine inanılmaktadır. Ancak bunların ardından ahir zaman kurtarıcısı Praşai Sıva (son savaşçı, son kral) ortaya çıkıp yeryüzüne hakim olacaktır. Onun yeryüzünde olduğu dönem, kurtuluş için uygun ve olumlu olup dünyanın sonuna kadar devam edecektir. Böylece maddi alemdeki bütün ışık unsurları kurtulmuş olacaktır.

Bilgilen= Sabi düşüncesinde hesap fikri de vardır. Ancak hesap genel olup yalnızca günahkar ruhlar için geçerlidir. Dünya hayatında kurtuluşu gerçekleştiren ruhlar ise ölüm sonrasında bedeni dünyada bırakarak ışık alemine, yani cennetine yükselir. Bu yolculukta ruhlar önce dünyayı çevreleyen yedi gezegenden sırasıyla geçer. Sonra Abatur‟un terazisine ulaşır ve oradan ışık alemine yükselirler. Bu ışık aleminden uzak ve sürgün hayatı anlamına gelen sürecin uzunluğu ve kısalığı ceza-mükafat anlamı taşımaktadır. Eğer inanan bir kimsenin ruhuysa şimşek hızıyla bu gözetim evlerini geçer ve ışık alemindeki cennete (Munai Kuşta) ulaşır. Fakat inanmayan, günahkar bir kimsenin ruhuysa kötü güçlerin hakim olduğu yedi gezegenin oluşturduğu gözetim evlerinde uzun süre takılır ve cezasını çeker. Bu ruhlar ve kıyamette ölenlerin ruhları genel hesapta Abatur‟un terazisinde tartılarak yargılanırlar.Günahları varsa, miktarınca cezalarını çekmek üzere Suf Denizi‟ne atılırlar.Günahları sona eren ruhlar ışık alemine yükselecektir. Sabi düşüncesinde ebedi ceza fikri de vardır. Buna göre Sabi olup kutsal bilgiyi alamayanlar ebediyen Suf Denizi‟nde kalacaklardır.

9-Sabi ayin ve uygulamalarının başında ne gelir?

9-vaftizler yer almaktadır.Üç çeşit vaftiz vardır. Bunlar, masbuta, tamaşa ve rişama şeklinde üç çeşit vaftiz vardır. Masbuta, tam vaftiz şeklinde isimlendirilmektedir. Sabi vaftizinin en geniş uygulamasının yer aldığı vaftiz çeşididir. Her Sabinin haftada en az bir kere Pazar günü katılması gereken bir ayindir. Masbuta haftada en az bir defa yapılması uygun olan bir ayindir. başka dini günlerde, yıllık kutlamalarda, evlilik, doğum, ölüye dokunma, ciddi hastalıklar, yolculuktan dönüş gibi durumlarda ve kavga, yalan söyleme ve küfretme gibi günah sayılan fiillerden sonra arınma amaçlı olarak da uygulanabilir. Tamaşa isimli olan vaftiz ise dini kirlenmeler sonrasında yapılan bireysel uygulanan temizlenme ayinidir. Gusül anlamı taşımaktadır. Rişama vaftizi ise el-yüz yıkama biçimli dini bir işe başlarken küçük temizlenme usülünde bir yıkanmadır. Sabilerde vaftizin mutlaka bir akarsuda veya en azından akarsudan açılan kanallarda yapılması uygundur.

Bilgilen=Kapalı bir toplum olan Sabiler için en önemli ritüel anlam taşıyan uygulamalardan biri de ayin yemekleridir. Bu yemekler birlikte yenen tören sofralarıdır. Tören sofralarından en dikkat çeken ve önem verileni ölünün ardından yapılan masikta adı verilen törendir. Masikta, ölen bir kişinin ruhunun gözetim evlerini oluşturan yedi gezegenden ışık alemine yükselmesinin daha hızlı olmasını amaçlayarak yapılır.

Bilgilen=Sabilerde günlük ibadet duadır. Bu dualar ışık aleminin bulunduğuna inanıldığı yöne, yani kuzeye dönerek icra edilir. Kutsal kitaplarından Ginza‟ya göre bu bireysel ayin üç gündüz iki gece olmak üzere günde beş kez uygulanır. Duanın yönelimi yüce tanrı Işık Kralı‟dır. Sabilerde eli, dili, kalbi, kulağı ve diğer organları kötülükten uzak tutma önemlidir. Birey bu çeşit bir oruca davet edilir.

Bilgilen=Bayramlar arasında Panja (Parvania) dikkat çekmektedir. Bu bayram, Sabi takvimindeki iki yıl arasındaki artık günlerde, beş gündür, kutlanan bayramdır. Bunun dışında başka bayramlar da vardır. Bunlar Dihba Rabba, Dihba Hnina ve Dihba Daimana isimli olanları söylemek mümkündür.

Bilgilen=Sabiler için gizlilik prensipleri vardır ve bir Sabinin bunlara riayet etmesi çok önemlidir. Sabiliğin herhangi bir kuralı ya da bir öğretisinin Sabi olmayan birilerine iletilmesi büyük günah -hatta küfür- olarak görülür. Sabiler için önemli olan toplumsal uygulamalardan birisi beyaz kutsal elbisesini giyinmesidir. Bu elbiseyi giymek zorunludur ve bunsuz ölmek ölüm sonrası büyük cezalar anlamına gelmektedir.

Bilgilen=Sabilerde toplumun ileri gelenleri, bunlar içerisinde özellikle din adamları, özel bir yere yerleiştirilerek Nasuralar diye „kutsal öğretileri koruyup gözetenler‟ anlamında kullanılırlar.

Bilgilen=Sabi rahipleri dört hiyerarşide yer alırlar. Bunlar rişama, ganzibra, tarmida ve aşganda şeklinde isimlendirilirler. Rişama rahiplikteki en üst makamı temsil eder. Bütün Sabi toplumunun tek lideri anlamına gelir. Bugün Sabilerin bir rişaması bulunmamaktadır. Ganzibralık ise yöresel baş rahiplik şeklinde ifade edilebilecek bir göreve tekabül etmektedir. Normal rahiplere tarmida, yardımcı rahiplere ise aşganda adı verilmektedir. Rahiplik işaretlerinden en dikkat çekeni ve önemli olanı sağ elin küçük parmağına takılan altın bir yüzük, zeytin dalından yapılan ve törenlerde sağ elle tutulan uzunca bir asa, ağzı ve burnu kapatacak şekilde başa sarılan sarık ve saçları bağlamak üzere başa bağlanan bir kurdeledir. Bu objelerden yüzükle asa rahibin ölümünde kendisiyle birlikte gömülür.

Özeti degerlendir=Sabilerin dini öğretileri bir yüce tanrı olan iyilik tanrısı Işık Kralı ile karanlık-kötülük tanrısı Karanlık Kralı’nda ifadesini bulan düalizm dikkat çekmektedir. Kurtuluş, kıyamet, yargı ve ahiret fikri vardır. Bunlar, ışığın ışık alemine karanlığın ise karanlık alemine tekrar çekilmesi anlamına gelir. Sabiler kapalı bir toplumdur. Ayin ve uygulamaların başında akarsuda yıkanma anlamındaki vaftiz ile ayin yemekleridir.

***************************DİNLER TARİHİ.10.HAFTA ÇALIŞMALARI*********************************

1-maniheizmin özellikleri nelerdri?

1---Mani‟nin öğretisi gnostik düalizmdir. Işık ve karanlık düalizmi başlangıçtan (evrenin oluşumundan) sona (ebetteki yaşama) kadar hakimdir. --Maneheizm, herkesin bu dine girebileceği evrensel karakterli, yayılmacı bir dindir. --Maniheizm, devlet dini haline geldiği Uygurlar arasında „iki kök üç zaman dini‟şeklinde tanımlanmıştır.iki asıl düalizmi, üç zaman ise geçmiş (ezeli), şimdiki (evren ve insanın varlık zamanı veya maddeyle mananın birbirine karışık olduğu aktif mücadele zamanı) ve gelecek (ebedi) zamandır.

2-maniheizmin kutsal metinleri nelerdri?

2---Hayat incili, --Hayat Hazinesi, --Pragmateia, --şapuragan, --Sırlar Kitabı, --Mektuplar --ilahiler ve Dualar.

Önemli=Uygur Maniheist metinlerinde Maniheizm, „iki kök-üç zaman dini‟ (eki ıltız üç ödki nom) şeklinde tanımlanırken Mani‟nin öğretisini özetlemektedir.

3-ışık aleminin özellikleri nelerdir?

3-Işık aleminin yüce varlığın nitelikleriyle paralel beş özelliği vardır. Bunlar ise akıl, düşünce, idrak, bilgi ve temkindir. Işık aleminin başka özellikleri ise sevgi, iman, sadakat, iyilik ve hikmettir. Ayrıca ışık alemi yüce tanrı ile birlikte muhtemelen Hıristiyanlık bakış açısıyla „hayat ağacı‟ şeklinde de tasvir edilmiştir.

4-karanlık aleminin özellikleri nelerdr?

4-Karanlık alemi ışık aleminin zıt özellikleri her noktada ihtiva eder. Karanlık aleminin başında „Karanlık prensi‟ vardır. Karanlık Prensi kötü özellikleri havi şekilde tanımlanırken bazen yılan başlı, ejderha vücutlu, kuş kanatlı, balık kuyruklu ve yabani hayvan ayaklı bir canavar, yani ucube şeklinde tasvir edilmektedir. Karanlık prensinin etrafında kötü karanlık varlıkları ve beş karanlık alemi vardır. Bunlar duman, ateş, rüzgar, su ve karanlıktır. Bu karanlık alemlerin temel özellikleri karanlık prensinin de özellikleridir. Bu alemlerin her birinde ikamet eden kötü varlıklar ve bir kötü yönetici (arkon) vardır. Karanlık alemini kaplamış duman vardır ve „ölüm zehiri‟ diye tanımlanır. Ayrıca karanlık aleminde bir de „ölüm ağacı‟ vardır.

5-maniheizmde evren ve insan anlayışı nasıldrı?

5-Maniheizm‟e göre ışık alemi hayat, düzen ve verimlilik niteliklerine sahiptir. Oysa karanlık alemi ölüm, kaos ve verimsizlik özelliklerini haizdir. Bu nedenle ilk hareket kaos ve düzensizlik anlamına gelir ve bu hareket karanlığın ışık alemi ve ışık varlıklarını ele geçirme arzusuyla ışık alemine saldırısıyla başlar. yüce Işık Kralı önce „Yüce Ruh‟u (hikmet) yaratır. Sonra ondan „Hayatın Anası‟ ortaya çıkar. Hayatın Anasından ise karanlık güçlerine karşı mücadele edecek olan „ilk insan‟ı yaratır.ilk insan, mücadelesindeki silahları olan şu beş unsura sahip şekilde yaratılmıştır: ateş, rüzgar, su, ışık ve hava.

6-Maniheist düşüncede insanın var olma müsebbibi nedri?

6-yüce tanrı değil, kötülük güçleridir.insan vücudu ifritlerden gelmektedir, dolayısıyla onların bedensel görünüşüdür.insanlardaki şehvet te ifritlerden insanlara geçen bir mirastır.

Bilgilen=Maniheistlere göre şit, Adem‟in gerçek oğlu ve kendilerinin atasıdır. Devamında Sindid, Havva‟yı Adem‟le birleşmesi konusunda tekrar kışkırtır ve yine Adem meyleder. Adem‟den türeyen insanlığın kurtuluşu için Muhteşem isa, bütün ışık elçilerinin babası olarak kabul edilen „Işık Zihni‟ni (Manuhmed) görevlendirir.

7-manihestle deccale ne isism vermişlerdir?=

7-yalancı mithra.

8-Maniheistlerin dikkat etmesi gereken temel uygulamalar nelerdri?

8-„Beş Emir‟ ve „Üç Mühür‟ kuralı şeklinde ifadesini bulmuştur.

--Beş Emir şunlardır:

-Oruç, dua ve sadakaya devam etmek,

-Yalan söylememek, -Herhangi bir canlıyı öldürmemek ve et yememek,

-Temizlik ve saflığa dikkat etmek,

-Mala mülke önem vermeyip fakirliği gözetmek, alçakgönüllü ve mütevazi olmak.

--Üç Mühür ise eline, diline ve duygularına (ya da düşüncene veya beline) hakim olmak prensibidir.

Bilgilen=-Ağzın mührü ağızla yapılan kötü işlerden ve kötülüklerden uzak durmaktır. Buna göre kötü söz söylemek, et yemek ve içki içmek kötü eylemlerdendir. Maniheist düŞüncede ette karanlık unsurları daha yoğun olduğundan onunla beslenmek dünya tutsaklığını uzatmak anlamına gelir.

Bilgilen=-Elin mührü ise elle yapılan kötü işlerden ve kötülüklerden uzak durmaktır. Elin mührü kuralına uymak için hiç bir hayvanı öldürmemek, hiç bir bitkiye zarar vermemek, hatta bunlar için toprağı sürmemek ve hasat yapmamak gerekir.

Bilgilen=-Gönlün ya da belin mührü ise evlenmemeyi ve cinsellikten uzak durmayı gerektiren kuraldır. Bu nedenle en önemli yasaktır. Fakat, Maniheistlerin yok olmasının nedenlerinden birinin de evlilik yasağı olsa gerektir. Bununla birlikte bu katı kurallara uyma noktasında birbirinden ayrılan bir Maniheist cemaat yapılanması söz konusudur. Cemaat yapılanmasının iki toplumsal grubu seçkinler ve dinleyicilerdir.

Bilgilen=Seçkinler, beş emir ve üç mühür kuralına tam olarak uymak zorunda olan cemaatin elit kısmıdır. Bu kurallara riayet eden seçkinlerin öldüklerinde arınmış ve kurtulmuş olarak ışık alemine yükseleceklerine inanılır.

Önemli=Seçkinlerin görevleri arasında dini öğretilerin vaaz ve talimi, cemaati temsil etme, ayinleri idare etme gibi işlerdir. Bunlar arasında da bir hiyerarşik yapılanmadan söz edilmektedir. Bu hiyerarşik yapılanmanın Hıristiyanlıkla ilişkisi olduğu anlaşılmaktadır. Bunlar sırasıyla şöyledir:

-Mani'nin vekili konumunda olup cemaati yöneten tek lider.

-Havarileri temsil eden 12 öğretici.

-72 piskopos.

-360 kişilik yaşlılar grubu.

Önemli=Dinleyiciler ise bu kuralların çoğuna (özellikle evlenmeme, toprağı ekip-biçmeme gibi kurallara) tam olarak riayet etmeyen cemaatin çoğunluğunu oluşturan kısımdır. Ayrıca dinleyiciler için özel kurallar da vardır. Bunlara „on kural‟ denir ve şunlardır: „tek evlilik yapmak‟; „zina‟ „yalan‟, „hırsızlık‟, „riyakarlık‟, „putperestlik‟, „sihir‟, „hayvanları öldürmek‟ ve „din konusunda herhangi bir şüphe‟den uzak durmak ve son olarak „seçkinlere hizmet etmek‟.

Önemli=-Günlük dua ve uygulamalar: Maniheizmde seçkinler ve dinleyiciler için farklı günlük dua uygulamaları vardır. Seçkinlerin günde yedi vakit, dinleyicilerin ise yalnızca dört vakit kuzeye yönelerek dua etmeleri gerekir. Dua yüce Işık Kralı‟na yönelik yapılır, onu yücelten sözler ve ilahiler okunur.

Önemli=-Oruç: yılın çeşitli zamanlarında zorunlu oruç günlerinden seçkinlerin yüz gün oruç tutmaları gerekir. Bunun otuz günü yılın son ayında Berna Bayramı öncesindeki otuz gündür. Pazar günleri tutulan haftalık oruçlar da bunlardandır.

Önemli=-Tövbe ve itiraf:

Önemli=Yıllık kutlamalar ve bayramlar: Maniheistlerin yıllık icra ettikleri çeşitli kutsal gün ve bayram kutlamaları da vardır. En önemlisi Bema bayramıdır. Bema, bir bayramdan çok yıllık kutlanan bir anma törenidir. Bu tören şubat veya Martta, yani bahar aylarında Mani‟nin öldürülmesi, ölmesi ve ışık elçisinin ışık alemine (ayda kıyamete kadar beklediğine inanılır) yükselmesi hatırasına kutlanır.

Özeti degerlendir=Maniheizm ‘iki asıl üç zaman dini’ şeklinde tanımlanır. Buradaki iki asıl Işık-Karanlık düalizmini anlatırken üç zaman Işık-Karanlık ilişkisinin biçim farkına vurgu yapan devrelerini (geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman) ifade eder. Geçmiş zamanda (ezeli zaman) Işık ve Karanlık birbirlerinden ayrıydı, karanlığın hücumuyla birbirlerine karışmaları şimdiki zamanı başlattı ve aralarındaki mücadele (dolayısıyla şimdiki zaman süreci) kıyamette her şey aslına dönünceye kadar devam edecektir, gelecek zaman (ebedi zaman) iki zıt gücün tekrar geçmiş zamandaki pasif halinde var olmayı sürdürmesidir. Mani’nin dini öğretileri arasında bir yüce tanrı olan iyilik tanrısı Işık Kralı ile karanlık-kötülük tanrısı Karanlık Prensi’nde ifadesini bulan düalizm dikkat çekmektedir. Maniheizmde evren ve insan, dünya hayatı ve gelecek alem düalizm ile anlamını bulmaktadır. Işık parçacıklarının bu arada insan ruhunun karanlık alemindeki maddi dünyaya/bedene hapsolması söz konusudur. İnsanın amacı bu mahpushanedeki ışığı/ruhu kurtarmaktır. Maniheizmde insanın yaratılışı iki süreçlidir. Birincisinde maniheist olmayanların doğduğu Havva’nın ifrit vb varlıklarla birleşmesinden türeyen Kabil ve Habil çocuklarıdır. Havva’nın Adem’le birleşmesinden ise Şit evlatları Maniheistler türemiştir. Kurtuluş, kıyamet, yargı ve ahiret fikri vardır. Bunlar, ışığın ışık alemine karanlığın ise karanlık alemine tekrar çekilmesi anlamına gelir. Ölmüş insanların bedeni süfli alemde kalır. Ruhları ise ölmezler ve ışık alemlerine yolculuk ederler. En önemli kutlamaları Bema Bayramıdır. Bu bayramı Mani’nin işkenceleri, ölümü ve ışık alemine yükselişi hatırasına yapılan otuz günlük oruç ve kutlama günlerinden (yeni yıl ve bahar bayramı anlamı da vardır) ibarettir.

*************************DİNLER TARİHİ.11.HAFTA ÇALIŞMALARI***********************************

1-yahudiler genellikle nerelerde yaşamaktadırlar?

1-büyük bir kısmı da ABD, Rusya ve Fransa'da yaşıyor.

2-ilahi kaynaklı en eski din hangisidir?

3-yahudilik. Yahudilik, bilinen ilk büyük tektanrıcı dindir.

3-israiloğullarının başına gelen bütün sıkıntıların nedeni nedi?

3-ahde uymamalarından, verdikleri sözü yerine getirmemelerinden kaynaklandığıdır.

Önemli=Yahudilere göre Allah, ataları ibrahim,ishak ve Yakup‟u seçmiş; onlarla ahit yapmı ve soylarını kendisi için özel millet yapacağını belirtmiştir. Seçilmişlik dışında Yahudiliğin temel özelliği, ahit dini olmasıdır.

4-hristiyanlar kendi kitaplarına ve Yahudilerin kitaplarına ne ismi vermişlerdir?

4-Yahudilerin kutsal kitaplarına Eski Ahit, kendilerininkine Yeni Ahit (ikisine birden „Kitab-ı Mukaddes‟) adını verirler.

5-Nuh kanunları, Talmud'ta geçen ve Musevilerce tüm insanlık için evrensel prensipler olduğuna inanılan prensipler nelerdir?

5-Yedi Adettir:

1.Puta tapmamak,

2.Tanrı‟nın ismini mübarek kılmak bu isimle lanet etmemek,

3.Cinayet işlememek,

4.Cinsel ahlaksızlık yapmamak,

5.Hırsızlık etmemek,

6.Adil bir yargı sistemi oluşturmak ve uyulmasını sağlamak.

7.Canlı bir hayvanın etini kopartıp yememek. Musevilik inancı bu temel 7 ilkeye uyan herkesin hangi dinden olursa olsun cennete gideceğine inanır.

6-Kur'an‟da, Hz. Muhammed‟den sonra en çok önem verilen peygamber kimdir?

6-hz.ibrahim. Önceleri ismi Abram/Avram, „Baba yücedir‟ iken; sonrasında Abraham, „cumhurun babası‟ olmuştur

7-yahudilerde rab kimlerle ahit yapmıştır?

7-Tekvin‟e göre Rab, Hz. ibrahim‟in oğlu İshak ile ve Hz.İsmail ve annesi Hacer ile de ahit yapmıŞtır.

Rab, Yakup ilE Yusuf ve İsrailoğulları ile de ahit yapmıŞtır.

Harun ile.. 

Davud ile.. 

Süleyman ile. “anlayışlı yürek, iyi ile kötünün arasını ayırt etme kabiliyeti.. dilemediği şeyi de verdi.. zenginlik, izzet.. baban Davudun yürüdüğü gibi sen de yollarımda yürürsen, o zaman ömrünü uzatırım”. Ahdin yenilenmesi: Yeremya‟da  Kral Josiah zamanında.. “Eğer ahde riayet etmezlerse: “bu ev harap olacak .. seni bir çöl ve oturanı olmayan şehirler edeceğim”. Ahit şarta bağlanmıştır.

Hz. Musa ile Horeb‟de, Sina‟da ve Moab‟da ahit yapılmıŞtır. Ahdin şartı On Emre riayet.. ve şema duası‟dır: “Dinle, ey İsrail...”  Sembolü, Cumartesi yasağı‟dır (Sebt günü).. “..bana bütün kavimlerden has kavim olacaksınız; çünkü bütün dünya benimdir “..Benim Sebt günümü tutacaksınız..”

8-Ahd kelimesi kuranda nasıl geçmektedir?

8-Ahd kelimesi Kur'an'ın 17 suresinin 36 ayetinde 46 defa geçmektedir. Bu kelime Kur'an'da; söz vermek,söz almak , antlaşma , yemin etmek , emretmek ve zaman, süre anlamlarında kullanılmıştır. Bu kavramla aynı anlamda kullanılan diğer bir kelime ise misak‟tır. Misak, Kur'an'ın 9 suresinde 23 ayette yer almaktadır. Kur'an'ın üç ayetinde ise bu iki kelime bir arada kullanılmıştır.

9-genel kabule göre kuranda kaç çeşit ahıtten bahsedilir?

9-Kur'an'da iki çeşit ahit yer almaktadır. Birincisi, evrenin yaratılmasından önce ruhlar yaratıldığında (elest bezmi) Allah ruhlara sordu: “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” onlar, “evet” dediler.Ne ahd ne de misak kelimeleri bu ayette yer almamakla birlikte, bu durumun ilk ahit olduğu düşünülmüştür. Ayeti bu şekilde anlamaya sebep, Adem oğulları ile yapılan genel ahde işaret eden ayetlerdir.Kur'an, inanan her bir insanın inanç halkasına dahil olduktan sonra Allah ile bir antlaşma yapmış olduğunu belirtmektedir.ikinci ve en yaygın ahit tipi, tarih boyunca çeşitli toplulukların, peygamberleri aracılığıyla yapılan ve Nuh ile başlayıp Hz. Muhammed sas ile sona eren ahittir. Kur'an, beni-adem ile,Adem, ibrahim ve ismail,israiloğulları (3:183), Musa ve en sonunda Hz. Muhammed ile ahit yapıldığından söz etmektedir.

Önemli=Adem ile yapılan ahdin konusunun, yasak ağacın meyvesinden yememek olduğu anlaşılmaktadır.Allah, Hz.ibrahim ve oğlu ismaili sınamış,onlar başarılı olunca, onları insanlara önder yapma sözü vermiştir; karşılığında onlardan Ev‟ini (Kabeyi) temiz tutmaları istenmiştir.israiloğulları ve Ehl-i kitap ile yapılan ahit, Kur'an'da önemli yer tutmaktadır.Kur'an, ahdin mahiyetinden çok dünyada insana yüklediği görevlere dikkatleri çeker:

Önemli=Hz. Musa ile yapılan ahdin konuları çeşitlidir. Onun Mısır hayatı sırasında; Allah, Musa‟dan, kavmini kendisiyle birlikte salıvermesi karşılığında Firavun ile ahit yapmasını istemiştir. Mısırlı idareciler ve Firavun, Musa‟nın kavminin ülkeyi terk etmelerine izin vermemiş, Allah da onları, tufan, çekirge, haşere, kurbağa ve kan gibi çeşitli azaplarla cezalandırmıştır.

10-kur'an'da, Hz. Peygamberimiz ile ilgili olarak, „ahd’ ve „biat’ hangi konuları kapsamaktadır?

10-*Hz. Muhammed'in, kendisiyle birlikte savaşmak üzere kavminden biat alması; Düşmanla karşılaşıldığında geriye dönüp kaçmama;

*Hz. Muhammed birileriyle antlaşma yaptığında, karşı taraftan verilen söze sadık kalmasının istenmesi;

*bazı insanların, Allah, malca onları zengin ettiği takdirde sadaka verme sözü vermeleri;

*inanmayanlarla yapılan antlaşmalar kastedildiğindi; ve yahudilerin bir grubunun, Hz. Muhammed ile yaptıkları antlaşmaya sadık kalmadıklarını belirtilmesi „

*Ahd‟ kelimesi Hz. Muhammed'in ümmetiyle ilgili olarak ayrıca, insanların birbirlerine verdikleri sözleri ve yeminleri yerine getirmek anlamında kullanılmıştır. Kur'an, ahdin mahiyetinden çok dünya hayatında inanana yüklediği vazifelerin büyüklüğüne dikkatleri çekmektedir.. “Allahın eli ahd edenlerin eli üzerindedir”

11-nuh a.s çocuklarının isimleri nelerdir?

11-Ham, Sam ve Yafes adında üç oğlu.

12-yahudi soyu nereye dayanmaktadır?

12-Nuh‟un seçkin oğlu Sam‟a dayanmaktadır. Sam‟ın neslinden gelen Eber, Hz.ibrahim‟in büyük atasıdır. Bu nedenle Yahudilerin en büyük atası Hz.ibrahim‟e Eberin Neslinden anlamına ivri (ibrani), onun konuştuğu dile de ivrit (ibranice) denilmiştir=İBRANİ=Yüzyıllarda Filistin'de görülen göçebe bir kabîlenin adıdır; "öte tarafın insanları" anlamında, Fırat ve Ürdün nehirlerinin öbür kıyısından gelmiŞ olan göçmenleri ifade etmektedir. Yahudilere bu ad, Ken'an ülkesinin yerlileri tarafından verilmiŞtir.

13-israil kelimesini açıklayınız?

13-İsrail: Bu kelime, Tanrıyla ve insanlarla güreşip yenen anlamında Yakub'a Tanrı tarafından verilmiş bir lakapdır. Babil Sürgününden sonra Yahudâ'ya geri dönen ibrânîler, Yahuda kabilesine mensup olmalarına rağmen, geneldeisrailliler adını almışlardır. "israil" kelimesine, ilk defa, II. Ramses'in oğlu Merneptah tarafından diktirilen ve "israil Anıtı" diye anılan kitabede rastlanmaktadır. Yahudi inancına göre Yakub'a bu ad, Tanrı tarafından verilmiştir. Bundan dolayı Yahudilik millî bir din, Yehova da millî bir tanrı olarak kabul edilmiştir. Onlara göre israiloğulları, seçkin bir kavimdir. Bu ad, sonradan genelde bütün Yahudileri içine alacak bir şekilde kullanılmıştır.şimdiki israil Cumhuriyeti de bu adı kullanmaktadır. Kur'ân'da 40 âyette, 41 defa "Benî israil" (israiloğulları) kelimesi geçmektedir. Bu âyetlerde, Allah'ın israiloğulları'na verdiği nimetler hatırlatılmaktadır. Bu nimetlere karşı israiloğulları'nın verdikleri sözler ve onların sözlerinden dönmeleri işlenmiştir: Allah'a inanmaları, O'ndan başkasına kullukta bulunmamaları, ibadet etmeleri, namaz kılıp zekât vermeleri, peygamberlere uymaları, adam öldürmemeleri; anaya, ba-baya, akrabaya ve yoksullara iyilik yapmaları, kendilerine haram ettikleri dışındaki bütün yiyecekleri yemeleri, sözlerinden dönmemeleri.

14-yahudi kelimesi hakkında bilgi veriniz?

14-Yahudi: ishak oğlu Yakub'un oniki oğlu vardı;dördüncü oğlunun adı Yahuda'dır.Onun adına izafeten israiloğullarına Yahudi denilmiştir. Bu kavim, Ken'an diyarına (Filistin) yerleşmeden önce ibrânî, orada israilli, Sürgün'den sonra da genelde toplum ' olarak,israiloğulları, ferd olarak da Yahudi diye adlandırılmıştır. Ancak bu üç terim, birbirinin yerine kullanılmış ve kullanılmaktadır. Bu üç kelimeyle de aynı din mensupları ve aynı topluluk ifade edilmektedir.

15-musevilik kelimesi hakkında bilgi veriniz?

15-Musevi: Musevilik, genellikle Türkiye‟de kullanılan bu lakap Hz.Musa'ya izafetle bu şekli almıştır. Yahudilik, Musevilik olarak da bilinir. Bilinen ilk büyük tektanrıcı dindir. Kuzey sami kavimlerinin atası sayılan Hz. ibrahim‟in soyundan geldiği kabul edilen ibranileri ve şsrailoğullarını Tanrı‟nın „seçilmiş kavmi‟ saydığı için bu halkın ulusal dini olarak gelişmiştir. Bu din, Musevilik olarak da bilinir. Hz. Musa bu dinde en merkezi roldedir; çünkü israiloğullarını Mısır‟daki esirlik hayatından, Allah‟ın yardımıyla, o kurtarmıştır. Yahudi kutsal kitabı olan Tora (Kitab-ı Mukaddes'in ilk beş kitabı) onun zamanında oluşmuştur.

Önemli=Üç ilahi dinin kabul ettiği dini tarih, anahatlarıyla,Tora‟da anlatılan tarihtir.Tora‟da dini tarih, Yaratılış ile başlar. Sonra, çeşitli peygamberler ve ataların hayat hikayeleri, Rab ile ilişkileri, kavimleri içindeki mücadelelerinden söz edilir. Bu açıdan, yahudi tarihi denilince, tek kaynak olarak Tora ile Kitab-ı Mukaddes'in diğer kitapları akla gelir. Yahudi, ibrani, Musevi ve israil terimleriyle de Musevîlik kastedilir. Musevîliğin tek tanrıcılığın saf bir şekli olduğu söylenmekle beraber O, yalnız başına ne bir mezhep ne bir ırk, ne de modern bir millettir.

Bilgilen=Tevrat’a Göre Yahudiliğin Tarihçesi

Yahudiliğin tarihçesi, kutsal kitaplarına dayanır. Kutsal kitap, âlemin ve ilk insanın yaratılışından peygamber Malaki'ye kadar geçen olayları içinde bulundurur; aynı zamanda onların kutsal tarihini oluşturur. Samî ırktan sayılan ibrâniler, Kildânîlerin Ur şehrinden çıkarlar ve Harran'a gelirler. Tanrı (Yahve), Abram'a (Hz.ibrahim) Harran bölgesinden Ken'an diyarına göçetmesini emreder. O da karısı Sara'yı, kardeşinin oğlu Lut'u (Hz. Lut) ve Harran'da kazandıklarını da yanına alarak Ken'an diyarına varır. O vakit orada Ken'anîler bulunuyordu. Tanrı, Abram'a görünüp o ülkeyi onun zürriyetine vereceğini bildirir. Abram da kendine görünen Rab için bir mezbah yapar. Ülkede kıtlık çıkınca Abram Mısır'a gider. Mısır'a yaklaştıklarında Abram, karısı Saray'a şöyle diyor: "işte biliyorum ki, sen görünüşü güzel bir kadınsın ve olur ki, Mısırlılar seni görünce: Bu onun karışıdır, derler ve beni öldürürler; fakat seni sağ bırakırlar. Senin yüzünden bana iyi davranılsın, senin sebebinle canım yaşasın diye: Onun kızkardeşiyim, de. Ve vaki oldu ki, Abram Mısır'a girdiği zaman, Mısırlılar kadının çok güzel olduğunu gördüler ve Firavun'un emîrleri onu gördüler ve onu Firavun'a medhettiler; kadın Firavun'un sarayına alındı. Ve onun yüzünden Firavun Abram'a karşı iyi davrandı; ve onun koyunları, sığırları oldu. Ve Rab Abram'ın karısı Saray'dan dolayı, Firavun'u ve onun sarayını büyük vuruşlarla vurdu. Ve Firavun, Abram” çağırıp dedi: Bana bu yaptığın nedir? Bu senin karın olduğunu niçin bana bildirmedin? Niçin bu benim kızkardeşimdir, dedin, ben de onu karı olarak aldım? Ve şimdi, işte karın, al ve git. Ve onların hakkında Firavun adamlarına emretti; onu ve karısını ve kendisine ait olan her şeyi gönderdiler". Abram ve beraberindekiler, Mısır'dan böylece çıkarlar. Çok zengindirler. Çobanları arasındaki bir tartışmadan sonra Abram'la Lut, birbirinden ayrılırlar. Lut,şarka doğru gider. Abram ise Ken'an diyarında oturur. Abram, bulunduğu bölgede hâkimiyetini kabul ettirir ve bu arada esir edilen kardeşi (daha Önce kardeşinin oğlu olarak belirtilir.Lut'u kurtarıp yanına alır. Bu olaylardan sonra Rab, rüyasında Abram'a görünür, ona yardım edeceğini bildirir. Abram, O'ndan zürriyet ister. Tanrı da ona vereceğini va'deder. Karısı Saray'ın teklifi üzerine cariyesi Hacerle evlenir ve ondan ismail doğar. Bu sırada Abram, seksen altı yaşındadır. Doksan dokuz yaşına geldiğinde Tanrı ona görünür ve onun zürriyetini çoğaltacağını bildirir. Bunun üzerine Abram, yüzüstü düşer ve Allah onunla şöyle konuşur: "Ben ise, işte, ahdim seninledir ve birçok milletlerin babası olacaksın ve artık adın Abram (yüce baba anlamında) çağırılmayacak, fakat adın ibrahim (cumhurun babası anlamında) olacak; çünkü seni birçok milletlerin babası ettim. Ve seni ziyadesiyle semereli kılacağım, ve seni milletler yapacağım, ve senden sonra zürriyetîne, Allah olmak için seninle ve senden sonra zürriyetinle benim aramda ahdimi, nesillerince ebedî ahit olarak sabit kılacağım. Ve senin gurbet diyarını, bütün Ken'an diyarını, sana ve senden sonra zürriyetine ebedî mülk olarak vereceğim ve onların Allah'ı olacağım" Allah,ibrahim'den ve zürriyetinden gelecek olanlardan ahit olarak her erkek çocuğun sünnet edilmesini ister. Yine Allah,ibrahim'e, karısı Saray'ın bundan sonra Sara (prenses anlamında) olarak çağrılmasını ve ondan bir oğul vereceğini, adının da ishak olacağını bildirir. Böylece Sara, Hacer'i kıskanmaktan kurtulmuş olacaktır.

Önemli=ibrahim, yüz yetmiş beş yaşında iken ölür. "Ve oğulları ishak ve ismail onu Mamre karşısında olan Makpela Mağarasına, Hitti Tsohar oğlu Efron'un tarlasına, ibrahim'in Het oğullarından satın aldığı tarlaya gömdüler.ibrahim ve karısı Sara oraya gömüldüler. Ve vaki oldu ki, Allah ibrahim'in ölümünden sonra oğlu ishak'ı mübarek kıldı".ishak'ın çocuğu olmadığından Allah'a yalvarır, Esav ve Yakub adlı iki oğlu olur.

Bilgilen=Yusuf, Mısır'da Firavun'un bir memuru olan Potifar tarafından satın alınır. Potifar'ın karısı Yusuf'a aşık olup ilgisine karşılık görmeyince iftira ederek onu hapse attırır . Yusuf, hapiste iken, Firavun'un gördüğü bir rüyayı tabir ederek hapisten kurtulur ve Firavun'un yanında önemli bir mevkiye yükselir. Daha sonra Filistin'de bulunan babası Yakup ve kardeĢlerini Mısır'a getirtir.israiloğulları, böylece Mısır'a yerleşmiş olurlar. Mısır'da önceleri rahat bir hayat geçirmekte olan Yahudiler, zamanla büyük sıkıntılara, köleliğe düşerler . Onları bu sıkıntılardan kurtarıp "Arz-ı Mev'ud"a (vaad olunmuş toprak Filistin) döndüren Moşe (Hz. Musa) olur.Musa, Firavun'un ordusunun Kızıl Deniz'de boğulup onları/takip edememesi sonucu, Yahudileri Sina'ya getirir. Burada, Sina Dağında, Hz. Musa'ya Tevrat ve On Emir verilir.

16-Babil Sürgünü devresinde hangi peygamberler gelmiştir_?

16-işaya, Yeremya gibi peygamberler gelmiştir. ilya-Mesih'ten Önceki peygamber, Mala- ki'dir. Malaki, Kutsal Kitap'taki son Peygamberdir.

Okumalısın=Yahudiliğin temel özellikleri Seçilmişlik: Tanrı, atalar, ibrahim, ishak ve Yakup ve Musa ile ahit yapmıştır. Kutsal toprak: (Kudüs merkezli Filistin) sahip olma zorunluluğu. Mabed: Kudüs Tapınağı etrafında toplanma zorunluluğu (yerinde Mescid-i Aksa var). Mesihçilik fikri: Yahudiler, M.S. 70 yılından 1948‟e kadar daima başka milletlerin egemenliğinde yaşamışlardır. Ortodoks yahudilerin iman esasların arasında yer alır. Yahudiler soylarını, Hz.ibrahim ve onun soyu olan ibraniler‟e, israiloğulları‟na dayandırırlar. Bu iki kavmi, „Tanrının seçilmiş kavmi‟ sayarlar.

17-ibraniler kimlerdir?

17-İbraniler, Kitab-ı Mukaddes'e göre, israiloğullarının atalarını oluşturan kuzey Sami kavimleridir.

18-Yahudiliğin en önemli dini figürü kimdir?

18-h.z.musa.

19-Yahudaoğulları kimdir?

19-israiloğullarını oluşturan 12 kabileden biridir. Hz. Yakubun ilk karısı Lea‟nın 4. oğlu olan Yahuda‟nın soyuna denir. Yahudaoğulları,Hz. Davud ve Süleyman gibi büyük krallar yetiştirmiştir. Sürgün sonrası, Kudüs Tapınağını yeniden yapmışlardır. Yahudiler kendilerini, Yahudaoğulları, Benyaminoğulları ve Levililer‟in torunları sayarlar.

20-Benyaminoğulları kimlerdir?

20-Yahudi halkını oluşturan 12 kabileden biridir. Adını, Yakub‟un (israil) ikinci karısı Rahel‟in iki çocuğunun küçüğünden alır.israil krallarının ilki olan Saul ile Aziz Paulus bu soydan gelmektedir.

21-İsrailoğulları (Beni İsrail),kimlerdir?

21-Hz. Yakub‟un soyundan gelenlere verilen addır. israil, yakub‟un lakabıdır.israil‟in 12 kabilesine bu ad verilir. Yahuda krallığının soyundan gelenler israiloğulları olarak anılmaya başlamıştır.

22-hz.davut kral olunca ne olmuştur?

22-Hz. Davud, Yahudaoğullarının kralı olunca, Filistinin üç parçasından güney (Yahuda), kuzey (israil) ve orta (Samiriye) topraklarını ve Kenanlıların başkenti Kudüs‟ü alarak iki krallığı birleştirmiştir. Yahudiler, M.ö. yak. 990 larda Hz. Davud‟un önderliğinde birleşik bir krallık biçiminde örgütlendiler. Kudüs‟ü ele geçiren Davud, Ahit Sandığı‟nı buraya getirdi. Oğlu kral Süleyman da Mabed‟i (Süleyan Mabedi / Küdüs Tapınagı / I. Tapınak) inşa ettirdi. Hz. Süleyman Ahit Sandığı için taşınabilir Tabernaculum yerine I. Mabed‟i inşa ederek Ahit Sandığı‟nı buraya getirmiştir.

23-I.Mabed: ( Kudüs Tapınağı, Süleyman Mabedi)açıklayınız?

23-Eski israil‟de, yahudi ibadetinin merkezi ve yahudi kimliğinin simgesi olarak Kudüs‟te, ilki Hz. Süleyman döneminde 957‟de yapılmıştır. Yerini Hz. Davud belirlemiştir. Yeri, Hz. ibrahim‟in oğlu ishak‟ı kurban ettiği.. Moriya ya da Tapınak Dağı.. Yapının kendisi küçük ama avlusu çok genişti. Ahit Sandığı da bunun Kudüsülakdes bölümüne konuldu.

Önemli=Tevrat'ın, Yahvist ve Elohist kaynak olarak, iki farklı üslubu bulunması, iki krallıktaki yazarlar nedeniyle olabilir. Bu yazarlar, kuzeyde; ilya, Elişa, Amos, Hoşea; güneyde, işaya, Mika‟dır.

Tevrat ve Kur'an’a Göre Hz. Musa: Hz. Musa,israiloğulları ve Yahudiliğin en büyük peygamberidir. Kutsal kitap indirildiği bilinen ilk peygamberdir.israiloğullarının Mısır köleliğinden kurtulmalarına önderlik etmiştir. On Emir ile birlikte kutsal yasaları yürürlüğe koymuştur. Tanrı, Sina Dağında onunla yüz yüze diz dize konuşmuştur.

Önemli=Kur'an'da Hz. Musa ve Hikayesi:(Taha ,Kasas,Naziat,Mümin,A‟raf ,isra,Neml ,Maide.sürelerinde geçmektedir.

24-Hz. Musa ile ilgili konuların Kur'an ve Tevrat’taki Mukayesesi hangi konladran oluşur?

24-Hz. Musanın dünyaya gelişi,emzirilmesi :

Mısırdan ayrılmasına sebep olan olay :

Medyene gidişi :

şuaybın kızı ile evlenmesi

Sina Dağında ilahi vahye mahzar oluşu: 

iki mucize (asa – yed-i beyza):

Firavunun alametler isetemesi:

Firavun ve kavme gelen musibetler:

baplar arası Mısırdan çıkış :

Çöldeki macerası :

Kırk gün dağda kalması

bap iki levhayı alması :

israiloğullarının altın buzağıya

25-tevratta geçen 10 emir nelerdir?

25-1. Seni esaret evinden çıkaran Tanrı benim; başka tanrın olmayacak

2. Yontma put yapmayacaksın; hiçbir -şeyin resmini yapıp tapmayacaksın                                                                              

3. Tanrının adını boş yere ağzına almayacaksın                                                                                                                                

4. Cumartesi gününü daima hatırlayıp, onu kutsal bileceksin; o günde..                                                                                           

5. Babana ve anana hürmet edeceksin                                                                                                                        

6. Öldürmeyeceksin                                                                                                                                                                  

7. Zina yapmayacaksın                                                                                                                                                                 

8. Çalmayacaksın                                                                                                                                                                                             

9. Komşuna karşı yalancı şahitlik yapmayacaksın                                                                                                                        

10. Komşunun evine, kölesine .. hatta öküzüne tamah edip, göz dikmeyeceksin.

26-Yahudilerin kutsal kitap külliyatı nelerden oluşur?

26- Tanah (yazılı dinî edebiyat) ve Talmut (sözlü dinî edebiyat) şeklinde ikiye ayrılır. Yahudilerin Tanah adını verdikleri kutsal kitaplarına Hıristiyanlar Eski Ahit derler. Tanah, üç bölümden oluşur:

Tora (Tevrat),

Neviim 

Ketuvim.

Önemli=Yahudiler ve Protestanlarca, Hıristiyanlar tarafından Eski Ahit diye nitelendirilen Yahudi kutsal kitabı Tanah'ın 39 kitaptan oluştuğu kabul edilir. Yahudiler ise Tanah'ı, bazı kitapları birleştirerek, 24 kitap olarak kabul ederler. Yahudilerin tasnifi şöyledir:

Tora 5, peygamberler 8, kitaplar 11. Bunların formülü, 5+8+11 'dir.

Önemli=a. Tevrat (Tora): Tora:Tevrat; kanun,şariat, emir, ders, rehber gibi anlamlara gelir. Yahudi kutsal kitabının birinci bölümüne Arapça Tevrat,ibranîce Tora denir. Bu ilk bölüm, beş kitaptan oluşur. Beş Kitabın metinlerinin üç ana kaynak veya gelenekten geldiği düşüncesindedirler: 

1-Yahvist, 2) Elohist, 3) Ruhban metinleri. En eski kaynak olması tahmin edilen Yahvist metinler. Tora, yazılı ve sözlü olarak ikiye ayrılır. Yazılı Tora, Yahudilere göre, Yahve'nin Sina Dağında Musa'ya vahyettiği kitaptır. Sözlü Tora ise, yazılı Tora'nın açıklaması olarak nesilden nesile intikal eden ve Yahudilerce o olmaksızın yazılı Tora'nın anlaşılmasının mümkün olamayacağı kabul edilen Talmud'dur. Yazılı Tora'ya Hz. Musa'dan sonra gelen peygamberlerin sözleri de eklenmiş, böylece Hıristiyanlarca Eski Ahit, Yahudiler'ce Tanah denilen kutsal kitap, tahminen M.S. II. Yüzyılda Yavne'de (Jamnia) toplanan bir meclis tarafından nihaî hale kavuşturulmuştur. Kur'ân-ı Kerîm'de israiloğullarına verildiği belirtilen Tevrat ile Yahudilerin kutsal kitabı olan Tanah'ın kasdedildiği anlaşılmaktadır. Yahudi kutsal kitabı Tanah'ın, Tora'dan başka, Neviim (peygamberler) ve Ketuvim (kitaplar) bölümleri de vardır.Genel tasnife göre Tora 5, Neviim 21, Ketuvim ise 13 kitap olmak üzere Tanah 39 kitaptan oluşmaktadır.

Okumalısın=Tora: Bu bölümde, tarihî bilgiler dışında Allah'ın Yahudilere Musa vasıtasıyla verdiği dinî esaslar bulunur. Tora'da yer alan beş kitap şunlardır:

1.Tekvin (ibr. Bereşit: Genesis : Yaratılış): Bu bölümde, ilk insanın ve kâinatın yaratılışı; Âdem'in işlediği suç, yeryüzüne inişi ve çocuklarının hikâyesi anlatılır. Ayrıca Tufan olayından, Yusuf'un Mısır'daki hayatından ve israiloğullannın Mısır'a gelişlerinden bahsedilir.50 bap tır.

2.Çıkış (şemot: Exodus) : Bu kısımda, israiloğullannın Firavundan çektikleri, Musa'nın ortaya çıkışı ve Mısır'dan Sina'ya gidişleri anlatılır;27 baptır.

3.Levililer (Vayikra: Leviticus) : Burada, Kâhinler ile yardımcılarının Çadır Mabedindeki (Mişkan) görevleri ve bazı önemli ahlâkî kurallar anlatılır. Ayrıca günahların kefareti, haram kılınan yiyecekler, yasaklanmış evlilikler, dinî âyinler, bayramlar ve adaklar yer alır; 27 baptır.

4.Sayılar (Bamidbar: Numeri) : Sayılar,israiloğullannın çölde geçirdikleri hayat ve olaylardan, birtakım sayımlardan, bazı şeriat kanunlarından, kayadan su çıkarılmasından, ölüm ve yılan vasıtasıyla şifadan bahseder; 36 baptır.

5.Tesniye (Dvarim: Deuteronomium: ikileme, tekrarlama): Tesniye'de; Musa'nın ölmeden önce din konusunda Yahudilere verdiği öğütler, Musa'nın ölümü, gömülmesi ve tutulan yas anlatılır; Musa zamanında bulunmayan birçok âdete ve geleneklere temas edilir; bazı şariat kanunları tekrar edilir; insanların birbirine ve Tanrı'ya karşı nasıl davranmaları gerektiği açıklanır; 34 baptır.

Okumalısın=Neviim (Peygamberler) : Bu bölümde peygamberler, öncekiler 6, sonrakiler 15 kitap olmak üzere sıralanır. (Yahudilerce ilk peygamberler 6; sonrakiler de, 12 küçük peygamber bir kitap sayılarak, 4 kitaptır. Tamamı 10 kitap ediyor). Toplam 21 kitap, Hz. Musa'dan sonraki peygamberlerden bahseder. Hz. Musa en büyük peygamberdir. Yahudilerce Neviim bölümündeki peygamberlerden öncekiler, "ilk Peygamberler" (Neviim Rişonim), sonrakiler "Son Peygamberler" (Neviim Ahoranim) diye tasnif edilir.

1.ilk peygamberler : Bu bölümde yer alan kitaplarda Hz. Musa'nın ölümünden sonra Yahudilerin Tanrı tarafından va'dedilmiş topraklara yerleşmeleri, krallığın kuruluşu, kralların idaresi ve davranışları, Yahudilerin putperest topluluklarla yaptıkları mücadeleler ve Kutsal Ma'bedin (Bet ha-Mikdaş) kuruluşu, yıkılışı anlatılır.ilk peygamberlerden bahseden kitaplar şunlardır: Yeşu, Hâkimler (ioftim), I ve II. Samuel (imuel), I. ve II. Krallar (Melahim).

2.Son peygamberler: Bu bölümde yer alan kitaplarda peygamberlerin putperestliğe karşı devamlı mücadeleleri, tek bir tanrı fikrini bütün insanlara yaymak için gösterdikleri gayret, halka dinî telkinleri ve öğütleri anlatılır. Son peygamberlerden bahseden kitapların başlıkları şu şekildedir: işaya (Yeşaya), Yeremya (Yirmiya), Hezekiel (Yehezkel), Hoşea (Oşea), Yoel, Amos, Obadya (Ovadya), Yunus (Yonah), Mika (Miha), Nahum, Habakkuk (Habakuku), Tsefanya, Haggay (Hagay), Zekerya (Zaharya), Malaki (Malahi).

Okumalısın=Ketuvim : Kitaplar, yazılar anlamına gelen Ketuvim, Yahudi Kutsal Kitabının üçüncü bölümünü oluşturur ve bu bölümde yer alan 13 kitap (Yahudilerce 9 olarak tasnif edilir) şunlardır:

1.Mezmurlar (Tehilim): Yahudilerce çoğu Kral David (Hz. Davud) tarafından yazıldığı ileri sürülen 150 Mezmur'dan oluşur.

(Bugün Hıristiyan Kiliselerinde de Mezmurlar ilâhî olarak okunmaktadır). Süleyman'ın (şilomo) Meselleri (Mişle): Bu kitap, Kral Süleyman'a (Hz. Süleyman) atfedilir.

2.Neşideler Neşidesi (şiir aşirim): Kral Süleyman'ın bir şaheseri olarak kabul edilir. Bu kitapta Allah ile Yahudiler'in karşılıklı sevgi bağları, iki nişanlının birbirine karşı sevgilerine benzetilerek anlatılır;

3.Eyüp (şyov-Job): Bu kitapta Iyov'un (Hz. Eyüp) ibret verici hikâyesi ve Tanrı'nın iradesine boyun eğişi anlatılır; 42 baptır.

4.Vaiz (Kohelet): Bu kitap, Kral Süleyman'a atfedilir. Kitapta hayatın zevkleri teker teker sıralanır; onların geçici ve boş olduğu anlatılır. Neticede de yalnız Allah korkusu ve Allah'ın emirlerine uymanın boş olmadığı hükmüne varılır; 12 baptır.

5.Rut: Bu kitap, hâkimler zamanında vukubulan bir olayı hikâye eder. Bu olayda yabancı bir kadın olan Rut'un dul kalması ve hiçbir tesir altında kalmadan Yahudi Dinini kabul etmesi ve kayın validesi Neomi ile birlikte yaşaması konu edilir; 4 baptır.

6.Ester: Bu kitapta Yahudiler'in Ester, adlı bir Yahudi kızı tarafından kesin bir katliamdan kurtarılışları anlatılır.

7.Yeremya'mn Mersiyeleri: Kudüs'ün, dolayısıyla Yahudi devletinin yıkılması üzerine peygamber Yeremya'nın duyduğu büyük üzüntüyü dile getiren bir mersiyedir; 5 baptır.

8.Daniel: Bu peygamber, Kutsal Ma'bedin yıkılışı ve Yahudilerin Babil'e sürgünü devresinde yaşamıştır. Zamanında gördüklerini bu kitapta toplamıştır;

Önemli=10 ve 11. Ezra (Üzeyir) ve Nehemya: Bu kitaplar, Yahudilerin Babil esaretinden dönüşlerini, Kudüs'ün ve Ma'bedin yeniden tamirini anlatır. 12 ve 13. I ve II. Tarihler (Divre Ayamim) :Dünyanın kuruluşundan Babil esaretinin sonuna kadar geçen bütün olaylar bu kitaplarda özetlenir.

Önemli=Zebur: Zebur, Arapça kitap, ibranîce mektup anlamına gelir, islâm'da Hz. Davud'a indirilen kutsal kitabın adıdır. şeytana uyma tehlikesi karşısında, buhranlı anlarda, cesaretin kırıldığı, canın sıkıldığı, yalnızlık, endişe, hastalık ve ağrı zamanlarında belirli Mezmurlar okunur. Yahudiler, sinagogdaki evlenme törenlerinde,şabat Günü'nde evde ve ibadethanelerdeki dinî ayinlerde, ölülerin gömülmesi sırasında Mezmurlardan parçalar okurlar.ibadet sırasında, ibadet yönünü Kudüs'e göre belirlemek üzere, duvara üzerinde Mezmurlar yazılı levhalar asılır. Bu levhalara "Mizrah Levhası" denilir.

İlginç=Yahudi Kutsal Kitabına göre Davud; güçlü bir kumandan, meshedilmi-ş bir kral, hanedan kurmuş ve Yahudileri geniş topraklara hâkim kılmış bir kimse olmakla beraber, aynı zamanda emrindeki bir savaşçının karısını beğenip ona sahip olan, adamı da savaşta ön safa sürdürüp desise ile ölümüne sebebiyet veren bir kimsedir.

Önemli=Talmut: Talmut, Yahudiler indinde, Tevrat kadar öneme sahiptir. Onun da ilham ve vahiy mahsulü olduğu kabul edilmektedir. Genelde, Talmut'u kabul etmeyen kimse Yahudilerce gerçek Yahudi sayılmamaktadır. Talmut, iki bölüme ayrılır: Mişna ve gemara. Mişna (tekrar ederek öğrenim anlamında), Yahudiliğin dinî, ahlâkî kurallarının açıklanmasından ibarettir. gemara (son olarak gözden geçirilen, an'ane haline gelmiş "öğrenim", "öğrenilen" anlamında) ise Mişna'nın açıklanmasını ve bunların bir esasa bağlanması için Rabbilerin tartışmalarını ihtiva etmektedir. Gemara'nın iki ayrı versiyonu vardır: Babil ve Kudüs Gemarası. Babilde yapılmış olanına Babil Talmud'u; Kudüs'tekine de Kudüs Talmudu denilmektedir.

Not=Tevrat, tek nüsha idi. Ezberleme geleneği yoktu ve çoğaltılmamıştı. Ancak onun, 3 veya 7 senede bir, Ahit Sandığından çıkarılıp halka okunması Hz. Musa tarafından vasiyet edilmiştir. Ezra (Hz. Üzeyr) zamanına kadar Tevrat kaybolmuş, bulunmuş, Yahudiler sürgüne gönderilmiştir. Ma'bet yıkılmış ve sürgün dönüşü tekrar onarılmıştır.

*****Yahudi ve Hıristiyan bilginler, Tevrat'ın Ezra zamanında (M.Ö. V. yüzyıl) yeniden ilhamla yazıldığında fikirbirliği etmektedir. M.Ö. II. yüzyılda Suriye Kralı Antiyokos Epifanes, Ma'bed'i yakıp yıkmış, eldeki Tevrat nüshalarını parçalamıştır. Ma'bet, M.S. 70'de Romalılar tarafından tamamen yıkılmıştır. Bugün Yahudilere ait ibranîce, Hıristiyanlara ait Yunanca ve Samirîlere ait Samirî Dilinde metinlerin verdiği bilgiler birbirini tutmamaktadır. Ayrıca herbir nüsha içindeki bilgiler arasında da çelişkiler ve farklılıklar vardır. Bunlardan birkaç misâl verilecektir:

1.Tekvin'in ilk iki bâbında Allah'ın adı bir yerde Elohim, diğerinde Yahve olarak geçmektedir. Yine I. ve II. bablarda yaratılış hikâyesi birinde insandan başlayarak, ötekinde insanda biterek verilmektedir.insanın yaratılışı da, bir tarafta Tanrı'nın insanı kendi suretinde, "erkek ve dişi" olarak birden; öteki tarafda ise önce erkek ve onun kaburga kemiğinden kadının yaratıldığı şeklinde yer almaktadır. 2.iki defa On Emirden, iki defa yasak yiyeceklerden ve iki defa da israil lâkabıyla Yakub'un adlandırılışı olayından bahsedilmektedir. Ancak verilen bilgiler arasında fark vardır. 3.Tufan olayının anlatılmasında Tufan'ın bir yerde 40, öteki yerde 150 gün sürdüğü; Nuh'un gemisine getirilen hayvanların her cinsinden bir yerde 2, Öteki yerde 7 çift alındığı söylenmektedir. 4.Hz. ibrahim'in ve Hz. ishak'ın karısını kızkardeşi olarak takdim ettiği yer almakta ve bu birkaç yerde de tekrarlanmaktadır. 5.Hz. Lût'u kızlarının şarap içirerek sarhoş etmeleri ve onunla zina yapmaları yer almaktadır. 6.Yüce Allah'a insânî nitelikler verilmektedir. Onun âlemi altı günde yaratıp yedinci gün dinlendiği, ruhunun suların üstünde estiği, Hz. Yakup'la güreştiği, Yakub'un onu yenip israil adını aldığı zikredilmektedir.