23 Mart 2012 Cuma
TÜRK DıLı-2 DERS NOTLARI
TÜRK DıLı-2 DERS NOTLARI
11.ÜNıTE = ANLATI TÜRLERı
Anlatı= Anlatmaktan gelir.
Tahsin Yücel ; “Bilim, bilgi, söylemhangi biçimde olursa olsun temelde söz olan her bildirim alıntıdır.”
Mahir Ünlü ; “Sanatsal ağırlıklı düz yazılara alıntı denir. Bu yazılarda insan , insanın toplumsal bireysel tutumu anlatılır.
Cevdet Kudret; “Anlatı gerçek ya da hayal ürünü olayların anlatılmasıdır. Eskiden bu kavrama TAHKıYE denilirdi.
ınsanların duygu- düşüncesini başkasına duyurmak istemesiyle anlatı türleri doğdu.
Anlatı türlerinin en eski örneği; DESTANLARDIR.
Destanlar= Dünya’nın, insanoğlunun nasıl yaratıldığı, ulusun hangi soydan geldiğini anlatan yiğitlik öyküleridir.
*Öykü ve roman en yaygın anlatı türleridir..
ANLATI TÜRLERı
1-Öykü= ıtalyan yazarı Boceacio’nun Decameron Öyküleri bu türün ilk örnekleridir.
Türk yazılarında Orhun Yazıtları öykü niteliği taşır.
Destandan öyküye geçişin özgün örnekleri – Dede Korkut Hikayeleridir.
16.yy dan beri öyküleri 2 grupta toplarız.
- Kahramanlık Öyküleri =Köroğlu Hikayesi
- Aşk Öyküleri = Tahir ile Zühre, Ferhat ile şirin..
Günümüzde ilk öykü örnekleri 1870’ten sonra verilmeye başlanmıştır.
Basılan ilk öykü kitabı Emin Nihat Bey’in MÜSAMERETNAMESı’dir.
Ahmet Mithat’ın LETAıF-ı RıVAYAT
Sami Paşazade Sezai’nin KÜÇÜK şEYLER
Nabızade Nazım KARABıBıK
** KARABıBıK ilk uzun öykü örneğidir.
Servet-i Fünun Döneminde ; Halit Ziya Uşaklıgil, Ahmet Hikmet Müftüoğlu
Milli Edebiyat Döneminde ; Ömer Seyfettin
Cumhuriyet Döneminde ; Memduh şevket Esendal, Sait Faik Abasıyanık durum öykülerini başlatmışlardır.
Diğer öykü yazarları ; Sebahattin Ali, Haldun Taner, Ahmet Hamdi Tanpınar, Necati Cumalı, Tahsin Yücel, Zeyyat Selimoğlu, Muzaffer Buyrukçu, Aziz Nesin, Bilge Karasu, Muzaffer ızgü, Firuzan, Gülten Dayıoğlu,Adalet Ağaoğlu, Osman şahin, Erhan Bener, Erendiz Atasü..
Öykü Yazarlarını Etkileyen Dünya Yazarları =Maupassant ve Çehov’dur. Ayrıca O’Henry, Hewingway, Haineyh Böll den de etkilenmişlerdir.
Öyküyü kısa ve uzun öykü olarak 2’ye ayırırız:
1- Kısa Öykü= Gözlenmiş , tasarlanmış bir durumu okuyucuda ilgi uyandıracak şekilde dile getiren kısa yazılardır.
2- Uzun Öykü= Kurgu ve içeriği öyküye benzeyen, uzunluğu romanı andıran öykülerdir.
Öykü yapısı 3 öğeden oluşur.
Olay-Durum + Kişiler + Yer = ÖYKÜ
MAUPASSANT TARZI ÖYKÜCÜLÜK
Olay öyküsü anlayışına denir.Ömer Seyfettin Olay Öykücüsüdür.
ÇEHOV TARZI ÖYKÜCÜLÜK
Durum- kesit öykücülüğüne denir. Memduh şevket Esendal, Sait Faik Abasıyanık başlıca durum öykücülerimizdir.
Öyküde en önemli öğe insandır.Öyküde birinci ve üçüncü kişi anlatımı kullanılır.
2- Roman = Ortaçağ’da ortaya çıkmış, Rönesans ‘tan sonra önem kazanmıştır.
Yazınımıza Roman Tanzimat Döneminde Batılı yazarlardan çeviriler ile girmiştir.
ılk roman çevirisi ; Fenelon’un TELEMAK’ıdır.
Robenson Cruzoe , Sefiller, Monte Kristo diğer çevirilerdir.
***Yazılan ilk roman örneği 1870’ten sonra rastlanır.
ılk Roman Örnekleri :
şemseddin Sami’ninTaaşşuk-ı Talat ve Fitnat
Namık Kemal– ıntibah, Cezmi
Ahmet Mithat– Hasan Mellah, Felatun Bey’le Rakım Efendi
Sami Paşazade Sezai– Sergüzeşt
Nabızade Nazım– Zehra
Recaizade Ekrem- Araba Sevdası ılk roman örnekleridir.
Servet-i Fünun Döneminde ; Halit Ziya – Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu, Kırık Hayatlar romanlarıyla ilk gerçekçi roman örneğini vermiştir.
Mehmet Rauf- Eylül romanıyla ilk psikolojik roman örneğini vermiştir.
Milli Edebiyat Döneminde ; Anadolu insanı ve sorunları da , toplumla ilgili sorularda romana konu olur.
Cumhuriyet Döneminde ; Yazarlar topluma yönelirler.1930’lara kadar gördüklerini, gözlemlerini yansıtma çabası içindelerdir. 1940’larda gerçekçilik dava adına kullanılır.Köy, köylünün sorunları romanda konu edilir. 1970-1980 , 27 Mayıs, 12 Mart olayları dikkat çeker.1980-1990 ‘da özyaşamöyküsü yazılır.Köyden kente göç, köylülerin durumu ve kadın sorunu işlenir.
Romanda ün yapmış, Batı dillerine çevrilmiş roman yazarlarımız ; Halide Edip Adıvar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Nuri Güntekin, Ahmet Hamdi Tanpınar, Refik Halit Karay, Kemal Tahir, Orhan Kemal, Tarık Buğra,Adalet Ağaoğlu, Ahmet Altan , Orhan Pamuk vs .( Bakınız sayfa- 186)
Dünya yazarlarından roman yazarlarımızı en çok etkileyenler
Fransız yazınında- Victor Hugo, Gustave Flubert, Emile Zola, sonraki yıllarda Standhal, J.P.Sartre, Andreas Moruwa ‘dır.
Rus Yazınında- Tolstoy, Dostoyevski, Scholohov, Gogal ‘dır.
ıngiliz Yazınıda – Charles Dickens, James Joyes, Virginia, Woof
Alman Yazınında- Franz Kafka, Tomas Manu, Heinrich Böll.
Romanlar, Yazılış biçimi, konusu, olayın geçtiği zaman bakımından türlere ayrılır :
1- Tarihi Romanlar : Kişileri tarihteki kişiler arasından seçilmiş ve belli tarihten söz eden romanlara denir.
2- Serüven Romanları : Okuyucuda heyecan, merak uyandıran romanlardır.
3- Töre Romanları : Belli toplumun yaşayış biçimini canlandırır.
4-Psikolojik Roman: Psikolojik çözümlemelere yer veren romandır.
5-Anı Romanı: Roman kahramanlarının anıları biçiminde yazılan romandır.
Günümüzde roman yazma yönteminde gelişmeler olmuştur. Bilinç akımı gelişmiş ve klasik roman yazma yöntemi bir kenara bırakılmıştır. Bilinç akımıyla birlikte anomotif ve montaj yöntemi de gelişmiştir.
şııR
En eski yazın türü ve anlatım yolu şiirdir.Günümüz şiirde ölçü ve uyak; şiiri şiir yapan temel öğe değildir,öze önem verilmektedir.
Halk şiirinde ölçü hece ölçüsü, Divan şiirinde ölçü aruz ölçüsüdür.
Tanzimat Döneminde Batı’yla ilişkiler kültürel alana kayınca şiirde yeni anzım biçimleri kullanıldı.
şiirde nazım biçimi bakımından en önemli yenileşme, Servet-i Fünun zamanında oldu.
Milli Edebiyat Döneminde yazında ulusal ve yerli kaynaklara yönelme, şiirde hece ölçüsüyle Türkçe kullanma gibi ilkelerin yaygınlaşması şiire yeni boyut kazandırmıştır.
Cumhuriyet Döneminde yeniliklerle beraber şiir gelişme göstermiştir.19.yy sonlarına doğru şiir gruplara ayrılmıştır.
1- Lirik şiir ( ıçli şiir) = Duygu ve düşüncelerin coşkun anlatımla dile getirdiği şiir türüdür.Kişisel duygular şiirin başlıca konusudur.Aşk, ölüm, özlem, ayrılık acısı konularını işler..
Divan yazınında Fuzuli, Nedim ; Halk yazınında Yunus Emre, Karacaoğlan, Yahya Kemal Beyatlı, Ahmet Haşim, Faruk Nafiz Çamlıbel, Cahit Sıtkı Tarancı vs..
Gurbetten gelmişim yorgunum hancı
şuraya bir yatak ser yavaş yavaş
Aman karanlığı görmesin gözüm
Beyaz perdeleri ger yavaş yavaş
Sıla burcu burcu ille ocağım
Çoluk çocuk hasretinle kucağım
Sana her şeyimi anlatacağım
Otur başucuma sor yavaş yavaş.. ( B.S.ERDOğAN)
2-Pastoral şiir ( Kır şiiri) = Yunanistan’da doğup gelişen şiir türüdür.Kır yaşamına dayalı doğal güzellikleri, köy, çoban yaşayışı vs..anlatır..
Bu şiir türünü başlatan; Abdülhâk Hâmit’tir. Kemalettin Kamu, Behçet Necatigil..
Sönerken dağlarda günün şulesi
Sarar yamaçları ince bir duman
Duyulur uzaktan bir kaval sesi
Sürüler çiftliğe döndüğü zaman..( R. Tevfik)
3-Didaktik şiir (Öğretici şiir) = Okuyucuya bir düşünceyi açıklamak ya da öğüt vermek amacıyla yazılır.
Bu alandaki en eski yapıt; Yusuf Has Hacip- Kutadgu Bilig ‘dır. 11.yy’da yazılmıştır.
Aşık Paşa’nın tasavvuf öğretmek için yazdığı- Garipname
Nabi’nin oğluna öğüt vermek için yazdığı- Hayriye
Tanzimat Döneminde ; Ziya Paşa’nın- Terkib-i Bend
Tevfik Fikret- şermin ( Çocuk şirleri)
Haluk’un Defteri’ndeki gençler için şiirler
Mehmet Akif- Süleymaniye Kürsüsü, Asım yapıtları..
Öküzün damını alçacık yapın
Yaş koman altında, kuruluk serpin
Koşumdan koşuma gözlerin öpün
ıreçberler hoşça tutun öküzü.. ( P.S: Abdal)
4-Epik şiir (Destansı şiir) = şavaş, yiğitlik temalarını işleyen uzun şirlerdir.Destan yazımı bakımından geçmişimiz zengindir.
Saka Destanı, Su Destanı, Kök Destanı, Uygur Destanı vs…
ıslamiyetin kabulünden sonraki destanlar; Manas Destanı, Battalgazi Destanı..
Kurtuluş savaşı için yazılan destanlar:
Nazım Hikmet- Kurtuluş Savaşı Destanı
Fazıl Hüsnü Dağlarca-Üç şehitler Destanı
Ceyhun Atuf Kansu- Sakarya Meydan savaşı
Cahit Külebi- Atatürk Kurtuluş Savaşında..
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şenlendik
Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik
Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: “ılerle!”
Bir yaz günü geçtik Tuna’dan kafilelerle
şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan
şimşek gibi Türk atlarının geçtiği yoldan ..( Y.K: Beyatlı)
TıYATRO : Yazılı metine dayandığından anlatı türü sayılır.Olaylar ve kişi olmak üzere 2 öğesi vardır. Tiyatro yapıtlarında da 3 bölüm ( giriş, gelişme, sonuç ) vardır.
Romanda bölüme ayrılan olaylar, tiyatroda perdeler ile gösterilir.
Oyunlarda 3 konuşma biçimi vardır.
1-Diyalog = Karşılıklı konuşmak
2-Monolog = Bir kişinin tek başına konuşması
3-Tirad = ıki kişinin karşılıklı coşkulu sözlerle konuşmasıdır.
Seyirlik oyun = Seyirci topluluğu önünde sergilenen bireysel beceriye dayalı, Karagöz, Kukla oyunu vs..
Tiyatronun 2 çeşiti vardır:
Trajedi = Klasizim akımının tiyatro türüdür.
- Oyunların manzum yazılması ve üç birlik kural ( yer, zaman,olay) uyulması gerekir.
- ızleyenlerde korku, acıma, heyecan uyandırmak ister.
www.ilimhazinem.com dan alınmıştır.
Komediler konularına göre 3’e ayrılır :
1-Karakteter Komedileri = ınsanlardaki kusurlu ve gülünç yanlarını belli tipler üzerinde sergileyen komedilerdir.
Moliere- Cimri oyunu gibi..
2- Töre Komedileri = Toplumun aksayan yönüne değinir.
Moliere – Hastalık Hastası, Gülünç Kibarlar Oyunu
Türk Yazınında ılk Töre Komedisi ; şinasi - şair Evlenmesi,
Reşat Nuri Güntekin - Hülleci
3-Entrika Komedisi = Yalnızca güldürmek amaçlı yazılan komedilerdir.
Trajedi + Komedi = DRAM oluşmuştur.
Dram = Yaşamın acı- tatlıyanıyla gerçeği yansıtmaktır.
Tiyatroya Tanzimat Döneminde girmiştir.
ılk Yazılı Tiyaro Yapıtı = Hayrullah Efendi’nin –Hikâyeyi ıbrahim Paşa ve ıbrahim-i Gülşeni’dır.
Çağdaş Tiyatro tekniğine uygun ilk Tiyatro Yapıtı = şinasi’nin – şair Evlenmesi
Namık Kemal’in – Vatan yahut Silistre
Recaizade Ekrem- Çok Bilen Çok Yanılır
Yönetim baskısı nedeniye 1908’e kadar tiyatro türünde önemli gelişmeler olmamıştır. Servet-i Fünun yazarları da bu tarihten sonra eser vermeye başladılar..
Cumhuriyetin ılk Yıllarında Tiyatro Yazarı Olarak Dikkat Çeken Yazarlar:
Musahipzâde Celal, ıbnünrefik Ahmet Nuri Sekizinci, Reşat Nuri Güntekin, Faruk Nafiz Çamlıbel,Ahmet Kutsi Tecer, Turgut Özakman, Necati Cumalı vs.. (bakınız Sayfa- 191)
Radyo Oyunu da Yazarlar arasında gelişmiştir.Bu alanda tanınanlar;
Feridun Fazıl Türbentçi, Behçet Necatigil, Necati Cumalı..
MAKALE : Bilim, kültür, sanat vs.. konularda okuyucuya bilgi vermek, düşünceyi savunmak için yazılan yazılardır. ınceleme ve araştırmaya dayanarak yazılan yazılardır.
Halkı aydınlatmak, belli kamuoyu oluşturmakta rolü vardır. Bunun için makale yazarları seçtiği konuları gerçeği savunarak halka benimsetme amacı güder.
Makale yazımında dikkat edilmesi gereken nokta; etkilemek istenen okuyucunun eğitim düzeyi dikkat edilmelidir.
Makale, gazete ve dergilerin yayınlanmaya başlamasıyla oluşmuş, bu yayaın organlarının yaygınlık kazanması sonucu önem kazanmıştır.
ılk gazete M.Ö 1750 yılında Mısır’da çıkarılmıştır..
Milattan sonra 13.- 14. yy’da ticaret ve din konusunda haberleşme yaygınlaşmıştır..
15.-16.-17.yy ‘da ıtalya, Almanya, Hollanda gibi ülkelerde el yazısıyla gazete çıkarımı yaygınlaştı.
Bugünkü anlamda ilk gazete 1609’da Stutgart’ta JOHANNES CAROLUS’ un çıkardığıAviso- relatione ‘den Zeitung’dur.
ılk Resmi gazete ; 1831’deyayımlanan Takvim-i Vakayi,
ıkincisi de 1840’ta yayımlanan Ceride-i Hevadis’tir.
ılk Özel Gazete ; şinasi ile Agah Efendi’nin 1860’ta çıkardığı Tercüman-ı Ahval’dır. ılk makaleyi şinasi yazmıştır.
şinasi sonra Agah Efendiden ayrılarak 1862’de Tasvir-i Efkar’ı çıkarmıştır.
1908’i izleyen yıllarda Hüseyin Cahit Yalçın Tanin’de; Ahmet Emin Yalman ve Asım UsVakitte yazdıkları makalelerle ün yapmışlardır..
Cumhuriyet Döneminin ilk yıllarından itibaren Makaleleriyle Dikkat Çeken Yazarlar
Falih Rıfkı Atay, Hüseyin Cahit Yalçın, Ali Naci Karacan, Abdi ıpekçi, Ahmet Emin Yalman, Nadir Nadi, Oktay Ekşi, Güneri Civaoğlu vs..
Türk Edebiyatında “ılk” ler
- Türk Edebiyatının ilk yazılı ürünleri;
· Orhun Yazıtlarını ilk kez okuyup çözümleyen kişi;
Danimarkalı bilgin, THOMSEN ‘dir. (1842- 1927)
· şiiri elimizde bulunan ilk Türk şairi;
Aprinçur Tigin’dir.( 8.yy)
· Edebiyatımızın ilk Mesnevisi;
Yusuf Has Hacip’in 11.yy’da yazdığı KUTADGU BıLıG’dir.
· Türk Dilinin ilk sözlüğü;
Kaşgarlı Mahmut’un 11.yy’da yazdığı DıVANÜ LÜGATı’T- TÜRK eseridir.
· Edebiyatımızda şairlerle ilgili ılk Biyografik ( ılk şair Tezkiresi) Eser;
Çağatay şairi Ali şir Nevai (1441-1501) MECALı’S-ÜN NEFAıS’tir.
Anadolu Türk Edebiyatı’nda ılk Tezkire Örneği; Edirneli Sehi Bey’in HEşT BEHışT (16.yy) adlı eseridir.
· Türk Edebiyatının Tasavvuf alanında şiirler yazan ilk şairi;
Ahmet Yesevi’dir.
· Edebiyatımızda Anı (Hatıra ) türünün ilk örneği;
Moğol ımparatoru’nun kurucusu; Babür şah’ın ( 1488- 1530) BABÜRNÂME ( vekayi) adlı eseridir.
· Edebiyatımızda Gezi türüyle ilgili ilk eser;
Evliya Çelebi’nin (1611- 1682) SEYEHATNÂME adlı eseridir.
· Edebiyatımızdaki ilk Fabl örneği;
şeyhi ( 1371?-1431?) HARNÂMESı
Batılı anlamda ilk fabl örneklerini Tanzimat sanatçısı şinasi yazmıştır.
· ılk Roman çevirisi ;
Tanzimat Döneminde klasik akıma bağlı yazar; FENELON’dan 1859’da“TELEMAK” Yusuf Kamil Paşa çevirmiştir.
· Edebiyatımızdaki ilk roman örneği;
şemsettin Sami’nin 1872’de TAAşşUK-I TALÂT VE FıTNAT
Ahmet Mithat Efendi 1874’de Hasan Mellâh ( 2. roman örneği)
· ılk Edebi Roman;
Namık Kemal – ıNTıBAH , Sergüzeşt-i Âli Bey..
· ılk Tarihsel Konulu Roman;
Namık Kemal’in CEZMı ( 1880) Konusu; Türk-ıran Savaşı
· ılk Köy Romanı;
Nabızâde Nazım - KARABıBıK (1890)
· ılk Realist Roman;
(Batılı anlamda) Recaizâde Mahmut Ekrem –ARABA SEVDASI(1896)
· ılk Psikolojik Roman;
(Servet-i Fünun sanatçısı) Mehmet Rauf – EYLÜL
· ılk Modern Roman;
Halit Ziya Uşaklıgil – MAı ve SıYAH ( 1897) ; AşK-I MEMNU (1900)
· ılk Tezli ( Bir görüşü savunan ) Romanımız;
Nabızâde Nazım- ZEHRA ( 1896)
· ılk Kadın Romancımız;
Fatma Aliye Hanım- MUHADARAT Romanı ( 1892)
· ılk Öykü Örnekleri;
Tanzimat Sanatçısı ; Ahmet Mithat Efendi- LETAıF-ı RıVAYAT’tır.
· Batılı Anlamdaki ılk Öykü Örnekleri;
Samipaşazâde Sezai- KÜÇÜK şEYLER ( 1892)
· ılk Tiyatro Çevirileri;
Tanzimat Sanatçısı ; AHMET VEFıK PAşA , Fransız Moliere’den yapmıştır.
· Sahneye Kounlan ilk Tiyatro Eseri;
Namık Kemal- VATAN YAHUT SıLıSTRE
· şinasi’nin Edebiyatımıza Getirdiği Yenilikler;
· ılk Tiyatro Eseri (Batılı Anlamda) ;
şair Evlenmesi ( 1859)
· ılk şiir Çevirileri ;
Racine, Lamartine, Fenelon’dan ( 1859)
· ılk Fabl Çevirileri ;
Fransız şairi La Fontaine’den ( 1859)
· ılk Makale Örneği;
MUKADDıME ( Önsöz) , Tercüman-ı Ahval’de yayımlamıştır. ( 1860)
www.ilimhazinem.com dan alınmıştır.
· ılk Noktalama ışaretleri; ( 1859)
· ılk Özel Gazete;
Tercüman-ı Ahval’in çıkardığı 1860’ta ( Agah Efendi ile beraber)
· ılk Epik Tiyatro Örneği;
Cumhuriyet Döneminde Haldun Taner- KEşANLI ALı DESTANI
· Uyaksız ılk şiir;
Abdülhâk Hamit Tarhan ( Validem, 1913) yazmıştır..
· Divan şiirinin ılk şairi;
HOCA DEHHANı’dir.( 13.yy)
· ılk Mensur şiir Örnekleri;
Halit Ziya Uşaklıgil- Mensur şiirler
· ılk Pastoral şiir;
Modern Türk Edebiyatı’nda Abdülhâk Hamit Tarhan- SAHRA’dır. ( 1878)
· ılk Resmi Gazete;
TAKVıM-ı VEKAYı ‘dir. ( 1831)
· ılk Yarı Resmi Gazete ;
CERıDE-ı Havadis ‘tir.( 1840)
· ılk Dergi Örneği;
Münif Paşa’nın çıkardığı; MECMUA-I FÜNUN’ dur.( 1861)
· ılk Mizah Dergisi;
“Diyojen” i Teodor Kasap çıkarmıştır. ( 1869)
· ılk Ontoloji;
HARÂBAT’tır. Ziya Paşa bu eserinde Divan şairlerinin şiirine yer verir.
· ılk Eleştiri Yazısı;
TAHRıB-ı HARÂBAT(1885) Namık Kemal’indir.Namık Kemal bu eserinde Ziya Paşa’nın HARÂBAT adlı Divan şiiri ontolojisinde savunduğu düşünceleri eleştirir.
· Batılı Anlamda ılk Günlük;
Seyehat Jurnali’dır.( 1897) Bu eserin yazarı Direktör Âli Bey’dır.
Türk Dili-2
ANLATI TÜRLERı-2
Eleştiri = Yazın, sanat, düşünce ağırlıklı vs.. yapıtları inceleyip çeşitli yönlerden değerli- değersiz yanını ortaya koyar.
Eleştiri yazınımıza Bati Edebiyatından Tanzimat Döneminde girmiştir.
Eleştiri yazıları; konusuna, yöntemine ve eleştirmenin yaklaşımına göre gruplara ayrılır :
1-Tarihsel Eleştiriler
2-Toplumbilimsel Eleştiriler
3-Yaşamöyküsel Eleştiriler
4-Ruhbilimsel Eleştiriler
5-ızlenimci Eleştiriler
6-Yapısal Eleştiriler
Eleştirmenlerimizi etkileyen ilk yazarlar; Boileau, Saint Bouve, Hippolyte, Taine ve Bruntiene..
ızlenimci Eleştirinin kurucuları; Jules Lemaitre, Anatole France..
Eleştiri yazınımıza Tanzimat Döneminde girmiş, ılk eserlerini şinasivermiştir.
2. Eserleri Namık Kemal, Edebiyatımız Hakkında Bazı Mulâzatı şamildirbaşlıklı yazısıyla vermiştir.
Ziya Paşa- şiir ve ınşa
Cevdet Paşa- Belagat-i Osmaniye
Recaizade Ekrem- Talim-i Edebiyat
Servet-i Fünun Dönemi Eleştirmenlerimiz; Ahmet şuayip, Tevfik Fikret, Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf, Cenap şahabettin, Hüseyin Cahit Yalçın..
www.ilimhazinem.com dan alınmıştır.
Miil Edebiyat akımının yoğunlaştığı yıllarda; Ömer Seyfettin, Ali Canip Yöntem, Fuat Köprülü..
Cumhuriyet Döneminde ; Ahmet Hamdi Tanpınar, Nazım Hikmet, Sabahattin Eyüboğlu, Nurullah Ataç, (Tiyatro dalında- Refik Ahmet Sevingil) , (Sanat Dalında- Sabri Esat Siyavuşgil )
Mektup : Basın- Yayın organında yayınlanmayan mektuplara açık mektupdenir.
ılk açık mektup örnekleri ; Ali Canip Yöntem- Milli Edebiyat Meselesi ve Cenap Bey’le Münakaşalarım adlı kitaplarında topladığı mektuplardır.
Divan Yazınında; Fuzuli- şikâyetnamesi..
Tanzimat Dönemi Mektup yazarları = Namık Kemal, Abdülhâk Hamit, Ahmet Mithat, Ziya Gökalp
Günümüzde; Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Hamdi Tanpınar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Nazım Hikmet,Memduh şevket Esendal vs..
Mektuplaşmalardan oluşan roman türleri;
Alman yazarı GOETHE’nin Genç Verter’in Acıları
Halide Edip Adıvar- Handan
Reşat Nuri Güntekin- Bir Kadın Düşmanı
Leyla Erbil- Mektup Aşkları
Eleştiri, gezi yazılarını mektup biçiminde yazan yazarlar;
Nurullah Ataç- Okuruma Mektuplar
Cenap şehabettin- Hac Yolunda,
Ahmet Rasim- Romanya Mektupları,
Falih Rıfkı Atay- Londra Konferansı Mektupları
Deneme= Yazarın bilim, felsefe, sanat vs..konuları üzerinde serbest bırakan yazı türüdür.Bağımsız yazı türü olarak belirlenişi 16.yy’ın 2. yarısında başlar..
Montaine- Denemeler bu türün ilk örnekleridir.
ıngiliz Yazar; Bacon- Denemeler yapıtı
T.S.Eliot ve A.Huxley..
Tanzimatla birlikte görülen ilk deneme örnekleri;
Ahmet Haşim- Bize Göre, Gurabahane-i Laklakan,
Refik Halit Karay-Bir Avuç Saçma, Bir ıçim Su, ılk Adım, Üç Nesil Üç Hayat,Makyajlı Kadın, Tanrıya şikayet,
Falih Rıfkı Atay- Eski Saat, Niçin Kurtulamamak, Çile, ınanç, Pazar Konuşmaları..
Denemeler konularına göre;
Yazın ve sanat,
Dil,
Siyasal ve toplumsal,
Felsefe,
Psikoloji
Kent konulu olanlar diye gruplara ayrılır.
Denemelerle ve deneme türü eserlerle ilgili detaylı bilgi için sayfa-208’e bakınız.
Gezi yazısı= Gezi yazısının etkili olması için taşıması gerekli özellikler;
- Okuyucunun ilgisini çekecek olaylar yansıtılmalıdır.
- Gezilen yerler yüzeysel değil, özüne inilerek anlatılmalıdır.
-Yalın dil ve sürükleyici anlatım kullanılmalıdır.
Türkçe yazılan ilk gezi kitabı, Seydi Ali Reis- Miratü’l- Memalik
Katip Çelebi- Cihannüma
Evliya Çelebi- Tarih-i Seyyah
Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi- Fransa Seferatnamesi
Anı= Anı türünün ortaya çıkmasındaki etken; geçmiş yaşantıları paylaşma isteğidir.
ınsanlar niçin anı yazma isteği duyar?
- Gelecek kuşakların kendisini unutmaması için
- Bir dönemin yaşam biçimini anlatıp uyarıda bulunmak için
- Yazma alışkanlığı olduğu için
- Herkesçe bilinmesi gereken yitip gitmesini önlemek için
- Yapılan yanlışı tarih ve pişmanlığı dile getirmek için yazılır..
Anı türünün ilk örneği Eski Yunan yazınında Ksenophen ‘in Anabasis adlı yapıtıdır.
Yazınımızda; Babürşah- Babürname
Ahmet Rasim, Halit Ziya Uşaklıgil, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Yahya Kemal Beyatlı vs..
Günlük ( Günce) = Kısaca; tarih atılarak yazılan iç dökme yazısıdır.
2 biçimde yazılır.1) Dışa dönük Yazarlarca tutulan günlükler
2)ıçe dönük Yazarlarca tutulan günlükler..
Yazınımızda günlük türü fazla gelişmemiştir. Dikkat çeken günlükler;
Nurullah Ataç, Salah Birsel ve Oğuz Atay’ın günlükleridir.
Fıkra= 2 ayrı anlamda kullanılır.
1-Gülünç,ilginç olayları nükteli biçimde anlatmaya denir.Okurken güldürmekle birlikte aynı zamanda öğüt vermek için de yazılır.
Günümüzde; Nasreddin Hoca, ıncili Çavuş, Bekri Mustafa fıkraları..
2-Siyasi, sosyal, kültürel olaylar vs.. herhangi bir konuyu belli düşünceye bağlı olarak işleyen , kamuoyu oluşturmak için yazılan fıkralardır.
Servet-i Fünun,Genç Kalemler, Dergah, Türk Yurdu..fıkra türünün gelişmesini sağlamıştır..
Fıkra dalında; Ahmet Rasim, Refik Halit Karay, Ahmet Haşim
Cumhuriyet Döneminde; Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Halide Edip Adıvar, Yusuf Ziya Ortaç, Falih Rıfkı Atay…
Röportaj ( Görüşme) = 21.yy başında ün kazanmıştır.
Bu tür yazıları ilk başlatan yazarımız; Ruşen Eşref Ünaydın- Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal’le Mülakat’tır. Yeni Mecmua’da yayınlanmıştır.
Hikmet Feridun Es’in – Bugün de Diyorlar ki;
Mustafa Baydaş’ın Edebiyatçılarımız ne Diyorlar
Mehmet Seyda- Edebiyat Dostları
Yaşar Nabi Nayır- Edebiyatçılarımız Konuşuyor
Gavsi Ozansoy- 40 yıl Sonra Diyorlar ki
Yabancı ülkeleri gezip oraları tanıtan yazarlarımızın kitapları;
Yılmaz Çetiner- Bilinmeyen Arnavutluk
Abdi ıpekçi- Dünyanın Dört Bucağından
Fikret Otyam- Ne Biçim Amerika, Ne Biçim Rusya..
Anadolu’yu tanıtan yapıtlar veren yazarlar arasında en tanınmışları;
Necmi Onur, Fikret Otyam, Yaşar Kemal, Tahir Kutsi Makal..
Yazılı Anlatım Bilgileri
10.Ünite
Yazma= Kişisel, toplumsal, uğraşsal bir gereksinimin ürünüdür.
Yazı Yazma Gereksinimi;
-Kişisel Zorunlluk
-Toplumsal Zorunluluk
-Uğraşsal Zorunlulukları ortaya çıkarmıştır.
Yazmanın 2 biçimi vardır:
Yazarın amacına ve dili kullanım biçimine bağlı olarak 2 ana bçimde toplanır.
1- Yaratıcı Yazma
2- Öğretici Yazma
Roman, öykü, şiir, oyun vs..türler yaratıcı yazma kapsamındadır ve özel bir duyarlılık ve yetenek gerektirir.
Mektup, dilekçe, rapor, araştırma ve inceleme yazısı vs..öğretici yazma türüdür. Özel bir yetenek gerekmez..
Yazmayı oluşturmaya yönelik adımı oturmadan atarız:
Yazmadan Önce;
-Konu seçme ve sınırlama
-Amaç belirleme
Bilgilendirme ve Öğretme
Kanıları ve inançları değiştirme
Eylem içinde yaşatma
ızlenim kazandırma
-Söyleyeceklerimizi saptama
-Yazının iskeletini oluşturma.
Yazarken =
S.Johnson- Yazana zorluk vermeyen yazı okuyana zevkte vermez.
Nasıl Bir Giriş
Okuyucunun ilgisini çekmek için değişik yollara başvurulur.
Sorulara Bağlama
Düz giriş yerine okuyucuyu düşündürmek için sorulara bağlı giriş tercih edilir. Sorulara bağlama okunurluğu arttırır.
Betimlemelerden Yararlanma
Betimleme; Sözcüklerle resim çizme, okurun kafasında görüntü oluşturmaktır. Giriş paragrafı oluşurken betimlemelerden yararlanma yoluna gidilir.
Bir Alıntıyla Girme
Alıntı konuyla ilgili özdeyiş, atasözü, deyim vs.. ya da (“) ile paragrafa başlamaktır. Okuyucunun dikkatini çekmek için yararlanılır.
Bir Sözcükten Yararlanma
Okuyucunun dikkatini çekmek için bu türden yararlanılır.
Söyleneceklerin Geliştirilmesi
Paragraflandırma
Anlatmak istediğimiz her düşünceyi paragraf içinde verilmeli, paragraflama yapılmalıdır.
www.ilimhazinem.com dan alınmıştır.
Paraglandırmada 2 tür yanlış yaparız :
- Birden çok düşünceyi tek paragrafa yerleştirme
- Tek düşünceyi birden çok paragrafla anlatma
Düşünceyi Açma ve Geliştirme Yolları
Tanımlama
Bir kavramı bunları hazırlayan nedene, nitelik ve özelliğine göre tanımlamaktır. Anahtar kavramları belirginleştirebiliriz.
Örnekleme
Düşünceye somut görünürlük katar, bizi uzun açıklamalara başvurmaktan kurtarır.
Karşılaştırma
ıki varlık ya da iki kavram arasındaki benzerliklerden yararlanmaya denir.
Tanık Gösterme
Yazıda başka bir metot da o alanda tanımış yetkin kişinin tanıklığına başvurmaktır. Bizi destekleyecek kişinin adını anar,söylediklerini tırnak içinde belirtiriz.
Nesnel Verilerden Yararlanma
Özellikle istatistiklerden yararlanma yoluna gidilir. ıstatistikler değerlendirilerek karşılaştırma yapılır.
Uygun Sözcük Seçilmesi konusu önemli değil.Çalışmak isteyen sayfa 176-177’ye bakabilir.
Yazdıktan Sonra Yapılacaklar
Biçim Yönünden
-Kağıt düzenine özen göstermek
-Paragraf başlıklarını aynı hizaya getirmek
-Yazılar arasında boşluk bırakıp okunaklı olmasını sağlamak.
Yazım Kuralları ve Noktalama Yönünden
-Ayrı- bitişik yazılacak de ve ki ‘leri kuralına uygun yazmak
-Soru anlamı taşıyan mi’leri ayrı yazmak.
-Özel adları büyük harfle yazıp çekim eklerini kesme işaretiyle ayırmak.
-Bitişik yazılacak sözcükleri bitişik yazmak.
-Noktalama işaretini doğru kullanmak
-ıkileme, ad ve sıfat arasına virgül koymaktan kaçınmak.
Konu ve ıçerik Yönünden
-Konuya uygun başlık seçmek
-Konudaki anahtar kavramları açıklamak
-Düşünceleri düşünceyi geliştirme yolarından yararlanarak geliştirmek
Dil ve Anlatım Yönünden
- Uzun karmaşık yapılı cümle kurmaktan kaçınmak
- Cümlelerin söz dizimine ( Özne, yüklem, tümleç) dikkat etmek
- Sözcükleri anlam görev bakımından yerinde kullanmak.
- Anlatmak istediğimize uygun sözcükler seçmek
- Gereksiz sözcük kullanmaktan kaçınmak
- Cümleler arasında dil ve düşünsel yönden bağlantı kurmak..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder